سجده بر تربت عالی‌ترین تجلیگاه تواضع

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، آیت اللّٰه العظمی جعفر سبحانی: دانشمندان الهی با ژرف‌نگری خاصی، به این نتیجه رسیده‌اند که حقیقت وجود امکانی، همان وابستگی آن، به مقام ربوبی است، و اگر این واقعیت، از ممکنات گرفته شود، موجود ممکنی وجود نخواهد داشت، از این جهت قرآن مجید می‌فرماید:

«یٰا أَیُّهَا النّٰاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرٰاءُ إِلَی اللّٰهِ وَ اللّٰهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ» //.[۱]

«ای مردم! شما نیازمند به خدا هستید و خدا بی‌نیاز و ستوده است».

بنابر روایت مجمع جهانی شیعه شناسی، از این جهت می‌توان گفت: «خودشناسی مایه خداشناسی است»، زیرا «واقعیت خود»، همان وابستگی به خدای بی‌نیاز و ستوده است. چگونه می‌توان خود را به صورت کامل شناخت، ولی وابستگی را نشناخت‌؟ و درنتیجه «خدافراموشی مایه خود فراموشی» است، چنان که می‌فرماید:

«وَ لاٰ تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللّٰهَ فَأَنْسٰاهُمْ أَنْفُسَهُمْ‌…» //.[۲]

«از آنان نباشید که خدا را فراموش کردند و در نتیجه خود را فراموش کردند».

این مطلبی است که ژرف نگران از طریق برهان و دلیل به آن رسیده‌اند، ولی اهل معرفت، از طریق سیر و سلوک و «درون گرایی» چنین تعلقی را مشاهده کرده، و آن را با دیده دل دیده‌اند. از آن دو گروه بگذریم، نوع مردم از طریق فطرت به چنین وابستگی پی برده و خدا شناخته‌اند، تا آن جا که خداشناسی یکی از ابعاد روحی انسان‌ها را تشکیل می‌دهد و در تمام چهره‌های تمدن بشری، حس خداشناسی و خضوع در برابر قدرت بزرگ، و تواضع و فروتنی در قبال آن، برای خود تجلی داشته است. از این جهت در تمام شرایع آسمانی، عباداتی به نام نماز و غیره تشریع شده که دریافت فکری اندیشمندان، و شهودی عارفان، و فطری انسان‌های عادی، را تجسم می‌بخشند و آنان را به خضوع در برابر آن منعم بزرگ، وا می‌دارند.

آیین مقدس اسلام که کامل‌ترین شرایع پیشین و عصاره آنهاست، با تشریع نماز به این حس، تجلی خاصی بخشیده است و چون نماز یک امر عبادی «توقیفی» است، طبعاً تمام خصوصیات آن در اختیار شارع مقدس است و در فقه امامیه ثابت شده است که نمازگزار، تنها بر زمین (سنگ و خاک) و یا روییدنی که خوردنی و پوشیدنی نباشد، باید سجده کند.

رعایت چنین شرطی برای نمازگزار از نظر فقه امامیه لازم است، و فلسفه آن این است که سجده بر زمین و سپس بر نبات، عالی‌ترین تجلیگاه تواضع و فروتنی است، که نماز برای خاطر آن تشریع شده است. در برابر سجده بر طلا و نقره یا فرش‌های قیمتی و البته ارزشمند که هرگز در آن چنین تواضع کامل نیست.

از آن جا که غالباً چنین شرطی در خانه‌ها ومراکز کار و در وسایل نقلیه فراهم نیست، پیروان اهل بیت، قطعه خاکی را در قالب‌های خاصی به همراه خود نگه می‌دارند، تا به هنگام نماز، بر خاک سجده کنند و شرط لازم را تحصیل نمایند. و چنین کاری بدعت نیست زیرا در میان سلف صالح چنین رسمی وجود داشت، بلکه فریضه است که تا انسان، نماز خود را، در تمام شرایط به صورت کامل بخواند.

و این کار، بسان حفظ مقداری خاک در میان کیسه در خانه‌هاست که افراد مکلف به تیمم، در شرایط خاصی بر آن تیمم کنند، زیرا در همۀ شرایط، زمین پاک و به تعبیر قرآن «صَعِیداً طَیِّباً» // ، در دسترس نیست، و از طرفی انسان باید تیمم کند، چه بهتر مقداری خاک پاک در میان کیسه نظیف حفظ کند، تا در موقع نیاز به تیمم به وظیفه خود عمل کند.

از آن جا که براداران اهل سنت از فلسفه این کار (سجده بر خاک و یا گیاه) اطلاع ندارند، از رائج بودن این مطلب، در میان صحابه و تابعان نیز ناآگاهند، در این رساله، فلسفه سجده بر تربت از نظر شیعه امامیه تشریح شده است و اگر با دیده دقت بنگرند، ناچارند در کیفیت ادای فریضه الهی تجدید نظر نمایند.

شگفت این که بسیاری از افراد ناآگاه تصور می‌کنند که شیعیان تربت را می‌پرستند در حالی که شیعه بر خاک سجده می‌کند، و از این طریق عالی‌ترین تواضع و فروتنی را در برابر خدا ابراز داشته و فقط او را می‌پرستد. همه گروه‌های اسلامی بر چیزی سجده می‌کنند، چیزی که هست شیعه بر یکی از دو چیز سجده می‌کند: ۱. زمین، ۲. روییدنی از زمین، در حالی که دیگران بر همه چیز سجده می‌کنند، همانطور که سجده آنان بر پشم و ابریشم، دلیل بر پرستش این چیزها نیست، همین طور سجده شیعه بر تربت گواه پرستش تربت نیست.

منابع:

[۱]  . فاطر، آیه ۱۵.

[۲]  . حشر/ ۱۹.

منبع: حسینی نسب، رضا، سجده بر تربت، صفحه: ۹، مؤسسه الإمام الصادق علیه السلام، قم – ایران، ۱۳۸۸ ه.ش.