ترکیب سیاسی شورای شهر اگر انتخابات تناسبی بود | پایان دوران پیروزی یک فهرست سیاسی در انتخابات

همشهری آنلاین – گروه سیاسی: اگرچه در هفته‌های اخیر چگونگی برگزاری فرایند «انتخابات تناسبی» در کانون توجه رسانه‌ها و افکارعمومی قرار داشته، اما برخی پیچیدگی‌های این قانون، ضرورت تبیین زوایای مختلف این شیوه را دوچندان کرده‌است. براین اساس تلویزیون همشهری در گفت‌وگو با جعفر قادری، طراح انتخابات تناسبی در مجلس درباره زوایای مختلف این قانون و نقاط قوت و ضعف آن گفت‌وگو کرده‌است که در ادامه می‌خوانید.

به عنوان نخستین سئوال، ابتدا مقداری درباره محتوای کلی طرح «انتخابات تناسبی» توضیح دهید.

از دو سه دوره گذشته که مجلس بررسی‌هایی درباره «نظام انتخاباتی» داشت، من مدل‌های انتخاباتی مختلفی را بررسی کردم و درنهایت سال‌گذشته مدل انتخاباتی تناسبی را پیشنهاد کردیم. در دوره گذشته مجلس موفق شدیم نظام انتخابات تناسبی را از تصویب شورای‌نگهبان بگذرانیم و در ادامه ایرادهای مطرح شده ازسوی هیات عالی نظارت نیز رفع شد، اما ادامه کار به مجلس دوازدهم رسید. دراین دوره دوباره ۴ طرح انتخاباتی (دو تا مربوط به مجلس، یکی درباره ریاست‌جمهوری و دیگری هم مرتبط با شوراها)، بارگذاری شد و جمع‌بندی ما در مجلس این بود که با توجه به درپیش بودن انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در سال ۱۴۰۵، طرح «تناسبی» دراین انتخابات اجرایی شود و با توجه به همکاری‌های انجام شده، قرار بر این شد که دراین دوره نظام انتخاباتی تناسبی به‌صورت پایلوت در تهران اجرایی شود. در شرایط کنونی قرار است در دوره‌های آینده نیز این نظام انتخاباتی در شهرهای باجمعیت بالای ۵۰۰ هزارنفر اجرایی شود. در این نظام انتخاباتی، براساس ملاحظاتی که در ایران وجود دارد، در کنار فهرست‌ها، افراد نیز اجازه می‌یابند که به‌صورت انفرادی در انتخابات شرکت کنند، اما اولویت با فهرست‌ها است. احزاب سیاسی می‌توانند فهرستی را ارائه دهند و مردم نیز می‌توانند به یک فهرست، تلفیقی از فهرست‌ها یا به افراد رای دهند؛ موضوعی که فرایند رای‌دهی شهروندان را نیز تسهیل می‌کند. به‌عنوان مثال در دوره گذشته انتخابات شورای‌شهر تهران در مجموع حدود یک‌ونیم میلیون نفر در انتخابات شرکت‌ کردند و بیش از ۹ میلیون رای دریافت شد؛ آماری که نشان می‌دهد هر نفر درحالی که می‌توانسته به ۲۱ نفر رای دهد، به‌صورت متوسط به ۶ نفر بیشتر رای نداده‌است. در نظام انتخابات تناسبی دیگر نیاز نیست رای‌دهنده نام ۲۱ نفر را بنویسد و وقتی نام فهرست را بنویسد، این به منزله رای دادن به همه افراد آن فهرست است. امکان انتخاب تلفیقی نیز وجود دارد. در مجموع نکته مهم این است که قدرت مانور رای‌دهنده نسبت به گذشته تفاوتی نکرده‌است، اما مزیت مهم این است که فهرست‌ها ازسوی احزاب شناسنامه‌دار معرفی خواهند شد و این موضوع سبب می‌شود احزاب با حساسیت ویژه‌ای نسبت به معرفی افراد اقدام کنند و درنهایت کارآمدی نیز افزایش می‌یابد. نکته مهم دیگر این است که دیگر نقیصه نظام انتخاباتی اکثریتی، یعنی انتخاب همه ۲۱ نفر یک فهرست رفع شده‌ و مانند گذشته نخواهد بود که به‌ عنوان مثال همه ۲۱ نفر حاضر در فهرست اصولگرایان یا اصلاح‌طلبان انتخاب شوند. در نظام تناسبی تلفیقی از فهرست‌ها رای می‌آورد؛ به این شکل که منتخبان هر فهرست متناسب با سهم آن فهرست از کل آرا معرفی خواهند شد. یعنی پس از شمارش کل رای‌ها، مجموع آرای اعضای یک فهرست تقسیم بر کل آرای صحیح ماخوذه می‌شود و سهم فهرست مورد نظر به دست می‌آید. درباره بقیه فهرست‌ها نیز به همین شکل عمل خواهد شد در نهایت ترکیب کامل شود.

سئوال: اگر بخواهیم به‌صورت ملموس‌تر ۲۱ کرسی شورای شهر تهران در دوره گذشته را براساس ترکیب احزاب و جبهه‌های حاضر در رقابت انتخاباتی با شیوه تناسبی تقسیم کنیم، این ترکیب به دست می‌آید که ۱۴/۷ کرسی سهم شورای ائتلاف اصولگرایان می‌شود، ۱/۲ کرسی به جبهه اصلاحات می‌رسد، ۱/۷ کرسی هم نصیب جبهه پایداری خواهد شد، ۱۴ صدم هم سهم جهادگران می‌شود و ۸ دهم نیز نصیب شورای وحدت خواهد شد. این ترکیب درست است؟

این‌گونه توضیح دهم که به عنوان مثال در دوره گذشته انتخابات شورای شهر در تهران حدود یک‌ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در انتخابات شرکت و به‌صورت متوسط ۶ نفر را انتخاب کردند و در مجموع ۹ میلیون و ۲۴۶ هزارو ۹۵۸ رای اخذ شد. ازسوی دیگر حدود ۵ ائتلاف سیاسی و فهرست در رقابت حاضر بودند و همچنین مجموع آرای منفردین. براین اساس اگر آرای جبهه اصلاحات را درنظر بگیریم، این‌گونه محاسبه می‌شود که این جبهه بیش از ۵۳۰ هزار رای داشته که تقسیم می‌شود بر مجموع آرای اخذ شده (بیش از ۹ میلیون رای) که رقم ۲/۱ دهم کرسی به دست می‌آید و به عنوان سهم این جبهه از کرسی‌های شورای شهر تهران درنظر گرفته می‌شود. سهم جبهه پایداری نیز براساس همین روش ۱/۷ کرسی است و بقیه نیز همان اعدادی است که شما اشاره کردیم و البته سهم منفردین نیز محاسبه شده‌است. این درحالی است که در نظام اکثریتی، همه ۲۱ کرسی شورای شهر تهران به شورای ائتلاف اصولگرایان اختصاص یافت. در مقابل اما با روش محاسبه تناسبی حداقل حدود ۵ فهرست و جریان سیاسی صاحب کرسی می‌شدند. یک مثال دیگر این است که اگر در دوره گذشته نظام تناسبی مبنای محاسبه کرسی‌ها بود، براساس شروط درنظر گرفته شده، منفردین می‌توانستند ۲/۵۸ صدم کرسی به خود اختصاص دهند.

شیوه محاسبه اعداد اعشاری در تعیین کرسی‌ها بر چه اساسی خواهد بود؟

در قانون تصریح شده است که نحوه تخصیص کرسی‌ها به این شکل خواهد بود که ابتدا اعداد صحیح درنظر گرفته خواهد شد. در واقع با توجه به مثال بالا، ابتدا ۱۶ کرسی فهرست‌های نام برده شده در سئوال قبلی محاسبه می‌شود و ۵ کرسی باقی مانده براساس اعداد «اعشار بیشتر» میزان آرای آنها، میان کرسی‌ها تقسیم می‌شود.

نقاط ضعف و قوت این طرح را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ برخی انتقاد می‌کنند که این طرح بیش از حد درگیر اعداد و اعشار شده‌است. این انتقاد را وارد می‌دانید؟

نکته مهمی که باید درنظر داشت، این است که مردمی که رای می‌دهند، خیلی درگیر این اعداد و ارقام نیستند و در حوزه‌های رای‌گیری نیز کسی درگیر این‌گونه مسائل نخواهد بود و روال شمارش آرا ازسوی افرادی که پای صندوق‌های رای حضور دارند، با دوره‌های گذشته تفاوتی نخواهد داشت. این محاسباتی که اشاره شد، در فرمانداری محل رای‌گیری انجام خواهد شد. ازسوی دیگر این محاسبات ازسوی سیستم‌های رایانه‌ای مربوطه انجام خواهد و پیچیدگی خاصی ندارد. اکنون در بیش از ۱۰۰ کشور جهان نظام انتخاباتی تناسبی وجود دارد، اما تفاوت نظام انتخاباتی تناسبی ما در موضوع اختصاص کرسی به منفردین است که با توجه به فرمول و شروطی، همچنان شانس تصاحب کرسی‌های شورا را دارند. ازسوی دیگر یک ایراد نظام انتخاباتی اکثریتی وجود شیوه محاسبه «صفر و یک» است، اما در نظام تناسبی این‌گونه نیست و فهرست‌ها براساس درصد آرا، شانس تصاحب کرسی دارند. نظام تناسبی، عادلانه‌ترین نظام انتخاباتی است که همه جریان‌های سیاسی را دربرمی‌گیرد. این نظام انتخاباتی سبب افزایش مشارکت و انتخاب افراد کیفی می‌شود. در واقع رای آوردن افراد براساس توانمندی‌ها خواهد بود.

موضوع استفساریه‌ای که درباره انتخابات تناسبی در مجلس مطرح است، چیست؟

دراین استفساریه چند سئوال مطرح شده‌است، از جمله اینکه چنانچه افراد منفر جزو ۲۱ نفر نبودند، سهم آنان میان بقیه توزیع خواهد شد یا نه که پاسخ «بله» است. سئوال دیگر این بود که منظور از «آرای صحیح ماخوذه» چیست که عنوان شد منظور «حاصل جمع آرای همه کاندیداها» است. سئوال دیگر درباره نحوه توزیع کرسی‌ها با توجه به اعشار آرا بود که توضیح‌های لازم ارائه و ابهام‌ها رفع شد.