خانواده‌ها بخوانند| ‌تحلیل متخصصان از چرخه تلخ خشونت علیه کودکان/ از تنبیه تا تحقیر!

به گزارش خبرنگار تسنیم از زاهدان، خشونت علیه کودکان در اشکال مختلف جسمی، روانی و جنسی رو به افزایش است؛ کارشناسان هشدار می‌دهند که فقر، فشارهای اقتصادی و ضعف مهارت‌های والدگری، چرخه‌ای از آسیب را شکل داده که تنها با آگاهی و حمایت اجتماعی متوقف می‌شود.

برخی از کودکان مورد خشونت آگاهانه یا غیرآگاهانه توسط دیگران قرار می‌گیرند. این خشونت ممکن است از سمت خانواده، دوست، غریبه‌ها و حتی نظام آموزشی کشور وارد شود.

در خانواده‌هایی که خشونت خانگی(خشونت علیه کودکان) در آنها اتفاق می‌افتد، همه کودکان زیر 18 سال شاهد خشونت محسوب می‌شوند؛ با اینکه کودکان شاهد خشونت به طور مستقیم قربانی خشونت محسوب نمی‌شوند، اما در معرض خطر بدرفتاری، غفلت و کوتاهی بیشتر از سوی مراقبان خود قرار دارند.

این روزها نگرانی درباره وضعیت کودکان در خانه‌ها، به ویژه در خانواده‌های شلوغ هم افزایش یافته است و برخوردهای جسمی و کلامی با تعداد زیادی از کودکان در خانه‌ها دیده می‌شود.

انواع خشونت علیه کودکان؛ از آسیب جسمی تا بی‌توجهی عاطفی

مرضیه حیدرزاده، عضو هیأت علمی گروه روانپزشکی بیمارستان بهاران زاهدان در گفت‌وگو با تسنیم در خصوص خشونت علیه کودکان بیان کرد: کودک‌آزاری عبارت است از هرگونه بدرفتاری فیزیکی یا عاطفی، سوءاستفاده جنسی، غفلت یا رفتار همراه با بی‌توجهی یا استثمار تجاری یا سایر انواع استثمار که منجر به آسیب واقعی یا احتمالی به سلامت، بقا، رشد یا کرامت کودک در زمینه روابط یا مسئولیت، اعتماد یا قدرت شود.

وی افزود: خشونت علیه کودکان انواع مختلفی دارد که تحت تأثیر عوامل گوناگونی از جمله خصوصیات و ویژگی‌های قربانی، مهاجم، محیط فرهنگی، اجتماعی و مادی قرار می‌گیرد.

به گفته حیدرزاده، خشونت علیه کودکان به سه شکل عمده وجود دارد که نوع اول آن خشونت جسمی است که می‌تواند شامل اشکال مختلف تنبیه جسمی، ضرب و جرح و صدمات فیزیکی باشد و نوع دوم آن خشونت روانی- عاطفی است که شامل بدنام کردن، تحقیر کودک، بی‌ارزش‌سازی کودک، غفلت و بی‌توجهی به نیازهای اساسی کودک است و نوع سوم آن خشونت جنسی است که شامل هرگونه تعرض، سوءاستفاده و بهره‌برداری جنسی از کودک است.

عضو هیأت علمی گروه روانپزشکی بیمارستان بهاران زاهدان گفت: گاهی از کودکان به عنوان کودکان کار استفاده شده و از توان کودکان در راستای بهبود منابع مالی خانواده بهره‌برداری می‌شود که نوعی استثمار اقتصادی محسوب می‌شود و نوعی دیگر از خشونت است.

نقش فقر، بیکاری و ناآگاهی در تداوم چرخه خشونت

وی با اشاره به عوامل گوناگونی که در رفتار خشونت‌آمیز دخیل هستند، اظهار داشت: ویژگی‌های قربانی و مهاجم که شامل سن، جنسیت، سابقه آسیب دیدگی و تروما، سابقه اختلالات روانی یا مصرف مواد در فرد آسیب‌رسان و شرایط اقتصادی نظیر فقر، بیکاری، ازدواج کودکان با سن کم و فشارهای اقتصادی و محیط فرهنگی و اجتماعی است که هرگونه باور و آموخته فرهنگی در مورد استانداردهای جنسیتی، رفتار والدین با کودک و مهارت‌های فرزندپروری والدین و هر کدام می‌تواند به نحوی نقش در بروز رفتار خشونت‌آمیز علیه کودکان داشته باشد.

حیدرزاده در پاسخ به این سوال که چه نوع خشونت‌هایی بیشتر علیه کودکان رخ می‌دهد و معمولاً از سوی چه افرادی اعمال می‌شود، بیان کرد: شایع‌ترین خشونت‌هایی که علیه کودکان اعمال می‌شود، کودک‌آزاری جسمی و جنسی است و متأسفانه این خشونت عمدتاً از سمت والدین یا سرپرستان خانواده و یا سایر اعضای خانواده و خویشاوندان اعمال می‌شود که انتظار می‌رود مأمن و پناهگاه کودک باشند.

خشونت خانگی؛ تهدید خاموش رشد روانی و تحصیلی کودکان

به گفته این روانپزشک، والدین و مراقبان اصلی کودک با اعمال هرگونه رفتار خشونت‌آمیز و حتی غفلت از کودک بیشترین منبع این خشونت ها هستند و گاه کارکنان آموزشی، معلمان یا مربیان نیز می‌توانند به عنوان شاهد خشونت و یا عامل خشونت رفتار کنند.

وی ادامه داد: همچنین کودکان ممکن است از طرف همکلاسی‌ها و هم مدرسه‌ای‌های خود مورد قلدری و خشونت قرار گیرند که امروزه با رواج استفاده از اینترنت و فضای مجازی، متأسفانه شاهد قلدری‌های مجازی علیه کودکان و نواجوانان هستیم.

حیدرزاده با اشاره به خشونت‌های خانگی، بیان کرد: به هر نوع اعمال خشونت اعم از خشونت فیزیکی، روانی و جنسی که در محیط خانه و میان اعضای خانواده یا افراد تحت پوشش سامانه خانواده رخ می‌دهد، خشونت خانگی گفته می‌شود.

راه توقف چرخه خشونت؛ از درمان مهاجم تا حمایت از قربانی

عضو هیأت علمی گروه روانپزشکی بیمارستان بهاران زاهدان افزود: زندگی در چنین محیط پرتنشی برای کودکان می‌تواند پیامدهای جدی روانی- اجتماعی و تحصیلی داشته باشد و همچنین کودکان رشد یافته در بستر خشونت خانگی با مدل‌سازی رفتار پرخاشگرانه و الگوبرداری از بزرگسالان، احتمال بروز رفتار پرخاشگرانه و اعمال خشونت بیشتری نسبت به سایر کودکان دارند.

حیدرزاده در خصوص اینکه چرخه خشونت علیه کودکان چگونه متوقف می‌شود، خاطرنشان کرد: هر کدام از اعضای جامعه می‌تواند به عنوان یک واحد از یک کل منجسم با ایفای نقش خود به درستی، در ریشه‌کن کردن خشونت علیه کودکان گامی مثبت بردارند.

وی ادامه داد: تشخیص و گزارش‌دهی به موقع موارد خشونت، ایجاد محیط امن برای قربانی و استفاده از مداخلات چندبعدی شامل همکاری میان اعضای خانواده، مدرسه،  خدمات اجتماعی و سیستم قضائی ضرورت دارد و مهاجم و فردی که رفتار خشونت‌آمیز از او سر می‌زند باید درمان و بازتوانی شود و بسته به مورد، انواع مداخلات روانی، رفتاری، مدیریت خشم، درمان سوءمصرف مواد و درمان دارویی برایش در نظر گرفته شود.

وی اظهار داشت: از قربانیان خشونت باید حمایت و اقداماتی از قبیل مشاوره و پیگیری حقوقی برای آنها انجام شود؛ ایجاد اصلاحات فرهنگی و آموزشی در راستای تغییر الگوی رفتاری مخرب و تقویت ارزش های حقوقی کودک اهمیت دارد و منابع پایدار حمایتی در سرتاسر جامعه باید تعبیه شود و پس از شروع این مداخلات، پایش و ارزیابی مستمر در مورد اثرات مداخلات انجام شده نیز ضرورت دارد.

حیدرزاده با اشاره به راه‌های جلوگیری از خشونت، بیان کرد: هرگونه اقدام در خصوص ارتقاء آگاهی عمومی، آموزش، تقویت مهارت‌های والدین در خصوص فرزندپروری، ایجاد شبکه‌های حمایتی و تسهیل دسترسی به خدمات اجتماعی و مراکز مشاوره، ایجاد فضای امن در مدرسه و همچنین توجه به امنیت کودک حین تردد در مسیر خانه و مدرسه می‌تواند گامی مثبت در جهت کاهش خشونت باشد.

این استاد دانشگاه افزود: علاوه بر آن حیطه سیاست‌گذاری و اجرای قانون، در صورتی که قوانین روشن و واضح علیه خشونت، گزارش‌دهی الزامی موارد رؤیت شده و برخورد فوری با مجرمان وجود داشته باشد، طبعاً رفتار خوشونت‌آمیز نیز کاهش می‌یابد.

وی ادامه داد: از طرفی در سیاست‌گذاری کلان، با تقویت اقتصاد خانوار و رفع فقر و بهبود وضعیت معیشتی خانواده‌ها جهت کاهش استرس اقتصادی می‌توان در راستای کاهش رفتار خشونت‌آمیز کوشید.

10 مهارت طلایی برای پیشگیری از خشونت علیه کودکان

حیدرزاده با اشاره به حمایت‌های ده‌گانه برای غلبه بر خشونت علیه کودکان، خاطرنشان کرد: آگاهی و شناخت، گزارش‌دهی و ایمنی، مهارت‌های فرزندپروری مثبت، مدیریت بحران و آرام‌سازی، ارتباط مؤثر، حفظ حقوق کودک، دسته‌بندی خدمات، یادگیری تفاوت بین خشونت و قاطعیت، حمایت از سلامت روان و همکاری با سایر سازمان‌ها مانند مدرسه، بهداشت، مددکار اجتماعی و حوزه‌های مختلف قضائی برای حفاظت از کودک است.

عضو هیأت علمی گروه روانپزشکی بیمارستان بهاران زاهدان در خصوص اینکه چطور چرخه خشونت متوقف می‌شود، گفت: توقف چرخه با مداخله هم‌زمان در سه سطح شامل درمان و توانمندسازی عاملان خشونت(مثلاً درمان اعتیاد، آموزش کنترل خشم)، حمایت و درمان کودک آسیب‌دیده، و بهبود شرایط اجتماعی(کاهش فقر، آموزش همگانی)، قطع انتقال بین‌نسلی از راه آموزش والدگری مثبت و برنامه‌های پیشگیرانه و ایجاد شبکه‌های حمایتی مؤثر امکان‌پذیر است و پاسخ قضائی سریع و اصلاحی نیز باید همراه با خدمات بازتوانی باشد تا خشونت تکرار نشود.

مسلم بشکار، کارشناس مسائل اجتماعی نیز در گفت‌وگو با تسنیم با اشاره به انواع خشونت علیه کودکان و عوامل موثر آن، بیان کرد: خشونت علیه کودک می‌تواند جسمی ، جنسی، عاطفی یا روانی(تحقیر و تهی‌انگاری) و غفلت(فقدان مراقبت یا تغذیه یا درمان) باشد و شدت و نوع آن وابسته به ویژگی‌های کودک(مثل سن یا ناتوانی)، وضعیت والدین(اضطراب، اعتیاد، سابقه سوءرفتار) و زمینه‌های خانوادگی و اجتماعی مثل فقر، هنجارهای فرهنگی که خشونت را قابل قبول می‌دانند و دسترسی ناکافی به حمایت‌های خدماتی است.

وی با اشاره به اینکه چه نوع خشونتی بیشتر رخ می‌دهد، افزود: پراکنده‌ترین شکل غفلت و خشونت روانی هستند که بعد از آن خشونت جسمی شایع است.

به گفته بشکار، اکثریت موارد را والدین یا سرپرستان نزدیک انجام می‌دهند بخش کمتری از موارد مربوط به دیگر اعضای خانواده، معلمان، مراقبان یا غریبه‌ها(به‌خصوص در خشونت جنسی) است.

کارشناس مسائل اجتماعی گفت: خشونت خانگی یعنی هر رفتار در محیط خانواده که به کودک آسیب جسمی، روانی یا جنسی بزند یا نیازهای پایه‌اش را نادیده بگیرد و معمولاً تکرار شونده، پنهان و با اثرات بلندمدت روی رشد هیجانی، تحصیلی و رفتاری کودک همراه است. عوامل تشدیدکننده معمولاً فقر، اعتیاد، تنهایی اجتماعی و نبود شبکه حمایتی هستند.

بشکار با اشاره به 10 مهارت برای مقابله با خشونت علیه کودکان، اظهار داشت: این مهارت‌ها شامل شناخت علائم خشونت و حساسیت به تغییر رفتار کودک، دانستن مسیرهای گزارش و ارجاع به نهادهای حمایتی، گوش دادن فعال و ایجاد فضای امن برای بیان کودک، کنترل و مدیریت خشم والدین با تکنیک‌های تنفسی و خودتنظیمی، فرزندپروری مثبت(تشویق رفتار خوب و مرزبندی واضح)، مهارت حل‌مسئله جایگزین تنبیه‌های خشونت‌آمیز، تقویت شبکه‌های حمایتی محلی و گروه‌های والدینی، آموزش مهارت‌های تاب‌آوری و تنظیم هیجان به کودک، دسترسی و ارجاع به خدمات مشاوره و مددکاری و آگاهی از حقوق کودک و سازوکارهای قانونی برای حمایت است.

وی با اشاره به راه‌های جلوگیری از خشونت ادامه داد: پیشگیری با آموزش خانواده‌ها، آموزش والدگری مثبت، اطلاع‌رسانی عمومی، وضع و اجرای قوانین حمایت‌کننده، خطوط گزارش فعال و خدمات دسترس‌پذیر است.

کودکان آینده جامعه‌اند و پاسداشت کرامت آنان مسئولیتی جمعی

خشونت علیه کودکان به یکی از دغدغه‌های جدی اجتماعی تبدیل شده است. در حالی که این خشونت در اشکال فیزیکی، روانی، جنسی و اقتصادی خود را نشان می‌دهد، بخش قابل‌توجهی از آن در پناه دیوارهای خانه پنهان می‌ماند. کودکانی که باید در محیطی امن رشد کنند، گاه به قربانیان خاموش پرخاشگری، تحقیر و غفلت والدین تبدیل می‌شوند.

کارشناسان معتقدند که فقر اقتصادی، ضعف مهارت‌های فرزندپروری، فشارهای اجتماعی، و اعتیاد والدین از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز رفتارهای خشونت‌آمیز علیه کودکان است. در چنین شرایطی، والدین خسته و ناآگاه ممکن است خشم و ناکامی خود را به‌جای مدیریت، به شکل رفتار خشونت‌آمیز بروز دهند و ناخواسته، چرخه‌ای از آسیب روانی و جسمی را در خانواده بازتولید کنند.

در کنار عوامل اقتصادی و روانی، خلأهای قانونی و فرهنگی نیز در تداوم خشونت علیه کودکان نقش دارند. نبود قوانین الزام‌آور برای گزارش موارد کودک‌آزاری، ترس از انگ اجتماعی، و نگاه سنتی به تنبیه بدنی به عنوان ابزار تربیتی، باعث می‌شود بسیاری از موارد هرگز گزارش یا پیگیری نشوند. این بی‌تفاوتی، زمینه را برای تکرار خشونت فراهم می‌کند.

کارشناسان و فعالان اجتماعی بر این باورند که مقابله با این پدیده، تنها از مسیر آموزش و همکاری چندجانبه می‌گذرد. آموزش والدگری مثبت، ایجاد مراکز مشاوره در محله‌ها و مدارس، راه‌اندازی خطوط تماس اضطراری برای گزارش کودک‌آزاری و توانمندسازی خانواده‌ها از جمله راهکارهایی است که می‌تواند از شدت خشونت بکاهد.

در نهایت، توقف چرخه خشونت علیه کودکان نیازمند اراده‌ای ملی و اجتماعی است. از اصلاح قوانین و سیاست‌های حمایتی گرفته تا تغییر نگرش عمومی نسبت به تربیت و حقوق کودک، همگی باید در کنار هم قرار گیرند تا نسل آینده، در محیطی امن‌تر، انسانی‌تر و عاری از خشونت رشد کند. کودکان امروز، آینده جامعه‌اند و پاسداشت کرامت آنان، مسئولیتی جمعی برای ساخت فردایی روشن‌تر است.

انتهای پیام/