خراسان شمالی در محاصره زباله/ دفن غیراصولی زباله در کوه بابا موسی/ زندگی در حصار بو و شیرابه!

به گزارش خبرگزاری تسنیم از بجنورد٬ خراسان شمالی، استانی با جمعیت نزدیک به یک میلیون نفر، روزانه صدها تُن پسماند شهری و روستایی تولید می‌کند. آنچه باید مسیری از تفکیک تا بازیافت را طی کند، در اغلب نقاط به دفنی غیراصولی منتهی می‌شود که تبعات آن برای محیط زیست و سلامت عمومی به‌شدت نگران‌کننده است.  

طبق داده‌های میدانی، تنها  5 درصد روستاهای استان دارای محل دفن زباله دارای مجوز محیط زیست هستند. در سایر نقاط، زباله‌ها یا به‌طور مستقیم در حاشیه آبراهه‌ها یا زمین‌های بایر رها می‌شوند یا در نقاطی فاقد زیرساخت دفن می‌شوند که غالباً در حریم سکونتی قرار دارند. این وضعیت موجب بروز مشکلاتی چون بوهای نامطبوع، نفوذ شیرابه به آب‌های زیرزمینی، و افزایش جمعیت آفات شده است.  

با وجود آنکه سه شهر بجنورد، اسفراین و شیروان مجوز دفن زباله مطابق ضوابط محیط زیست را دریافت کرده‌اند، اما حتی این مراکز نیز شرایط ایده‌آل ندارند و در برخی موارد، فاصله کم آنها تا محدوده شهری و ضعف تجهیزات، نگرانی‌ها را حفظ کرده است.  

در این میان، پروژه کارخانه بازیافت و تولید کود از زباله که قرار بود در سال 1392 نقطه عطف مدیریت پسماند در استان باشد، تنها چند ماه پس از آغاز به کار به دلیل مشکلات فنی و مدیریتی تعطیل شد و تا امروز، با گذشت بیش از یک دهه، همچنان به مرحله بهره‌برداری پایدار نرسیده است.  

‌کارخانه پسماند بجنورد قربانی خرید اشتباه دستگاه‌ها

مجید شادکام، معاون محیط زیست خراسان شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در بجنورد گفت:  در حال حاضر، حجم تولید روزانه پسماند در استان حدود 564 تن است که از این میزان، 350 تن شهری  و 214 تن روستایی راست. وضعیت جمع‌آوری و دفن پسماند شهری نسبت به روستایی اندکی بهتر است، اما همچنان فاصله زیادی با استانداردها داریم. در روستاها، به دلیل محدودیت امکانات، شرایط به‌مراتب نامطلوب‌تر است.   

وی افزود: در بجنورد، محل دفن زباله در حریم شهر و در مجاورت مناطق مسکونی قرار گرفته و حاصل30 سال دفن مستمر زباله است. از نظر مجوز نیز، این محل تأییدیه محیط زیست را ندارد و تنها در یکی دو سال اخیر، اقداماتی محدود برای بهبود پوشش و کنترل شرایط انجام شده است. 

شادکام به مشکلات فنی پروژه کارخانه بازیافت اشاره کرد و گفت: وقتی این کارخانه در سال 1392 راه‌اندازی شد، به دلیل خرید اشتباه یک دستگاه هوادهی (ویندروز) نامناسب برای تولید کود و عدم تجربه کافی مدیران وقت، عملاً پس از سه چهار ماه فعالیت، متوقف شد. متأسفانه شهرداری در مطالعات و احداث کارخانه دخالت نداشت و تصمیم‌های غلط در انتخاب تجهیزات، از همان ابتدا آینده پروژه را زیر سؤال برد.  

وی در ادامه تاکید کرد: از سال 1400 سازمان پسماند شهرداری بجنورد را مستقل کردیم و یکی از اولویت‌ها خرید دستگاه مناسب برای راه‌اندازی مجدد کارخانه بود. در سال 1403 توانستیم با پیگیری‌های استاندار و همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت، قرارداد خرید دستگاه جدید را با یک شرکت معتبر خارجی منعقد کنیم. این دستگاه قابلیت کار در شرایط استان را دارد و قرارداد مشابه آن توسط شهرداری‌های دزفول، بندرعباس و گلستان نیز بسته شده است. پیش‌بینی می‌کنیم با ورود این تجهیز، کارخانه پس از سال‌ها تعطیلی دوباره فعال شود.  

‌دفن غیراصولی پسماند روستایی تهدیدی برای منابع آبی  

سید مهدی هراتی، معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی، نیز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت:  متأسفانه تنها حدود 5 درصد روستاهای استان دارای محل دفن پسماند مطابق ضوابط زیست‌محیطی هستند. در 95 درصد دیگر، دفن به‌صورت غیرمکانیزه و غیراصولی انجام می‌شود که پیامد اصلی آن نفوذ شیرابه‌ها به آب‌های زیرزمینی و انتشار آلاینده‌ها در محیط است. 

وی خاطرنشان کرد: طبق تبصره 2 قانون مدیریت پسماند، وزارت کشور با همکاری وزارت جهاد کشاورزی مسئول تعیین محل‌های دفن و تأمین اعتبارات آنهاست، اما در عمل بسیاری از این پروژه‌ها یا اجرا نمی‌شود یا نیمه‌تمام باقی می‌ماند. این کم‌کاری در مناطق روستایی بیش از همه به چشم می‌آید، آنجا که نبود زیرساخت حتی جمع‌آوری ساده زباله را به یک چالش جدی تبدیل کرده است.  

هراتی اضافه کرد: یکی از مشکلات کنونی، مکان‌یابی غیراصولی محل‌های دفن است. تجربه بجنورد نشان داد که استقرار محل دفن در نزدیکی مناطق مسکونی یا منابع آب، آثار جبران‌ناپذیری بر سلامت و محیط زیست برجای می‌گذارد. برای اصلاح این روند، باید الگوی دفن متمرکز و مدیریت واحد در سطح استان اجرا شود.  

یک آزمون برای مدیریت پسماند استان  

پرونده مدیریت پسماند در خراسان شمالی اکنون در نقطه‌ای حساس قرار دارد. از یک‌سو، کارخانه‌ای با تجهیزات جدید آماده بازگشت به چرخه است، و از سوی دیگر، روستاهایی که همچنان درگیر دفن غیراصولی پسماند هستند، نیازمند اقدام فوری‌اند. موفقیت یا شکست این روند، نه تنها به مدیریت فنی تجهیزات بلکه به اراده سیاست‌گذاران و هماهنگی بین‌بخشی بستگی دارد.  

بررسی وضعیت فعلی مدیریت پسماند در خراسان شمالی، نشان از شکاف جدی بین الزامات قانونی و شرایط عملیاتی در استان دارد. تولید روزانه بیش از 560 تن پسماند، در شرایطی که تنها پنج درصد روستاها به سایت دفن استاندارد مجهز هستند، مسئله‌ای صرفاً زیست‌محیطی نیست؛ بلکه به چالشی بهداشتی، اجتماعی و حتی اقتصادی بدل شده است. نفوذ شیرابه به سفره‌های آب زیرزمینی و انتشار بوی نامطبوع، پیامد مستقیم دفن غیراصولی پسماند است که زیست‌پذیری بسیاری از سکونتگاه‌های روستایی را تحت تأثیر قرار داده است.

از سوی دیگر، وضعیت احداث و بهره‌برداری از کارخانه بازیافت بجنورد، که پس از مدت کوتاهی فعالیت به‌دلیل مشکلات فنی و مدیریتی تعطیل شد، نمونه روشنی از هدررفت سرمایه‌گذاری عمومی در این حوزه است. حال با عقد قرارداد خرید دستگاه جدید از یک شرکت خارجی در سال 1403، انتظار می‌رود این سرمایه بلااستفاده دوباره به چرخه مدیریت پسماند بازگردد؛ اما تجربه نشان داده صرف خرید تجهیزات، بدون اصلاح ساختار اجرایی و آموزش نیروی انسانی، به نتیجه پایدار منجر نخواهد شد.

مسئولیت مستقیم وزارت کشور در تأمین اعتبار و تعیین محل‌های مناسب دفن، عنصر کلیدی در رفع نابسامانی موجود است. ایجاد مدل دفن متمرکز و مدیریت یکپارچه بین روستاها، می‌تواند از پراکندگی منابع و تشدید پیامدهای منفی زیست‌محیطی جلوگیری کند. تحقق چنین طرحی، نیازمند همکاری مستمر بین شهرداری‌ها، بخشداری‌ها، دهیاری‌ها و اداره کل حفاظت محیط زیست خواهد بود.

در نهایت، بحران پسماند در استان، صرفاً با اقدامات مقطعی یا جریمه‌های مقطعی مهار نمی‌شود. ترکیبی از سرمایه‌گذاری مستمر، آموزش عمومی، اصلاح قوانین محلی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین بازیافت، می‌تواند مسیر پایداری را برای این بخش رقم بزند. آینده سکونت در بسیاری از مناطق خراسان شمالی، مستقیماً به موفقیت یا ناکامی در مدیریت علمی و اقتصادی پسماند گره خورده است.

انتهای پیام/311/.