حقیقت، معرفت و ایمان در دفاع از مقامات فاطمی

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، کتاب «دفاع از مقامات فاطمی» اثر محقق و اندیشمند برجسته، آیت‌الله سیدهاشم هاشمی، پاسخی مستند و علمی به شبهاتی است که درباره مقام والای حضرت فاطمه زهرا(س) از سوی برخی جریان‌های فکری در جهان اسلام مطرح شده بود. این اثر با تکیه بر منابع معتبر شیعه و اهل سنت، جایگاه معنوی و معرفتی حضرت زهرا(س) را تبیین و از آن در برابر تحریف و تردید دفاع می‌کند.

بنابر روایت ایکنا، ترجمه و تلخیص این اثر ارزشمند را سیدمهدی مجتهد سیستانی بر عهده داشته است. او با نثری روان و علمی، بخش‌هایی از کتاب را به فارسی برگردانده تا خوانندگان فارسی‌زبان بتوانند از محتوای آن بهره‌مند شوند. در این گفت‌وگو، ایشان درباره محتوای کتاب، زمینه نگارش آن و اهمیت معرفتی و فکری این اثر سخن می‌گوید.

در نگاه شما، مؤلف کتاب «دفاع از مقامات فاطمی» چه تصویر تازه و متفاوتی از حضرت زهرا(س) ارائه می‌دهد؟

در حقیقت، هدف اصلی این کتاب ارائه تصویر تازه‌ای از حضرت فاطمه زهرا(س) نیست، بلکه پاسخی است به شبهاتی که سید محمدحسین فضل‌الله، روحانی لبنانی مدعی مرجعیت، درباره مقام و جایگاه آن حضرت مطرح کرده است.

فضل‌الله در برخی از سخنرانی‌ها و آثار خود، بخشی از فضائل حضرت زهرا(س) و حتی مسئله شهادت ایشان را مورد تردید قرار داد. این دیدگاه‌ها واکنش گسترده‌ای در میان علمای ایران و دیگر کشورهای شیعی برانگیخت.

آیت‌الله سید هاشم هاشمی از کویت، با گردآوری سخنان و نوشته‌های فضل‌الله، به‌صورت مستند و مستدل، بر پایه آیات قرآن و روایات معتبر، به نقد و پاسخ‌گویی نسبت به آن‌ها پرداخت. حاصل این تلاش، کتابی است در دو بخش: بخش نخست به انکار فضائل حضرت زهرا(س) می‌پردازد و بخش دوم به بررسی دیدگاه فضل‌الله درباره شهادت ایشان اختصاص دارد.

در ترجمه فارسی این اثر، تنها بخش نخست برگزیده و به‌ صورت تلخیص‌ شده ارائه شده است؛ چرا که در زمینه شهادت حضرت، منابع و پژوهش‌های جامع‌تری در دسترس بود. هدف نهایی کتاب، دفاع از حقیقت و پاسداری از باورهای اصیل شیعه است، نه طرح دیدگاهی تازه یا متفاوت.

مهم‌ترین نوآوری فکری یا روش‌شناختی کتاب در دفاع از مقامات فاطمی چیست؟

ویژگی برجسته این کتاب، ارائه پاسخ‌ها به شبهات به‌ صورت عقلانی، منسجم و مستدل است. آقای هاشمی با دقت تمام، تمامی ادله و سخنان مخالفان را بررسی کرده و برای هر شبهه، پاسخی منطقی، مستند و عاری از هر گونه احساسات ارائه داده است.

او با تمرکز بر استدلال‌های عقلی و نقلی، تلاش کرده تا ذهن مخاطب را قانع کند و نه صرفاً احساسات او را برانگیزد. به همین دلیل، هر فرد منصف و اهل تفکر، پس از مطالعه این اثر، پاسخ‌ها را منطقی، روشن و قانع‌کننده خواهد یافت.

مؤلف کتاب چگونه میان بُعد تاریخی زندگی حضرت زهرا(س) و بُعد ملکوتی و معنوی ایشان پیوند برقرار می‌کند؟

آیت‌الله هاشمی در پاسخ به شبهه فضل‌الله که می‌گفت: به ما چه که حضرت زهرا(س) چه مقامی داشت یا شهید شد، تأکید می‌کند که شناخت مقامات اهل‌ بیت(ع) تنها موضوعی تاریخی نیست، بلکه ارتباط مستقیم با درجات ایمان و معرفت انسان دارد.

او با استناد به روایات نشان می‌دهد که هرچه شناخت مؤمن از اهل‌ بیت(ع) عمیق‌تر باشد، ایمان او نیز کامل‌تر خواهد شد. بنابراین، بررسی مقامات حضرت زهرا(س) در واقع بخشی از مسیر رشد ایمانی انسان به شمار می‌آید.

در ترجمه خود نیز یادآوری کرده‌ام که اگر این موضوع بی‌اهمیت بود، چرا ده‌ها حدیث به «سروری حضرت زهرا(س)» تأکید کرده‌اند؟ این نکته خود نشان‌دهنده پیوند ناگسستنی میان معرفت و ایمان است.

کتاب «دفاع از مقامات فاطمی» به چه شبهات یا برداشت‌های نادرستی درباره شخصیت حضرت فاطمه(س) پاسخ می‌دهد؟

فضل‌الله سخنانی بیان کرده بود که ریشه در اندیشه‌های وهابی داشت، اما او این مطالب را از موضع مرجعیت شیعی مطرح می‌کرد. این دیدگاه‌ها در لبنان، عراق و کویت رواج یافت و موجب سردرگمی میان مؤمنان شد.

شبهات او شامل انکار «سیده‌النساء» بودن حضرت زهرا(س)، تردید درباره «بتول» و «طاهره» بودن ایشان، انکار مصحف فاطمه(س) و انتقاد از گریه‌های حضرت بود.

آیت‌الله هاشمی با استدلال‌های محکم و مستند به منابع شیعه و سنی، تمامی این شبهات را پاسخ داد و نشان داد که فضل‌الله عملاً سخنان وهابیان را تکرار کرده است. این کتاب در واقع به‌ عنوان یک سد علمی در برابر تحریف عقاید شیعه عمل می‌کند.

در این اثر، دفاع از مقامات فاطمی صرفاً احساسی نیست و بر پایه استدلال‌های عقلانی و قرآنی است. این رویکرد چه اهمیتی دارد؟

اهمیت این روش در آن است که میان عقل و نقل توازنی مناسب برقرار می‌کند. اگر تنها به عقل تکیه شود، از هدایت اهل‌بیت(ع) فاصله می‌گیریم و اگر صرفاً به نقل بسنده کنیم، با دو آسیب مواجه خواهیم شد: نخست، پذیرش روایات ضعیف یا جعلی و دوم، ناتوانی در درک درست روایات صحیح.

آقای هاشمی با تلفیق عقل و نقل، راه میانه و علمی را برگزیده است. در مقابل، فضل‌الله تنها به عقل اتکا می‌کرد و احادیث را نادیده می‌گرفت، اما هاشمی با نگرشی قرآنی و روایی نشان داد که مقامات حضرت زهرا(س) بر مبنای هر دو منبع به‌ وضوح ثابت است.

جایگاه معرفت، علم و حجت در شخصیت حضرت زهرا(س) در این کتاب چگونه تبیین شده است؟

هدف این کتاب بررسی جامع شخصیت حضرت زهرا(س) نیست، بلکه تمرکز آن بر پاسخ به شبهات است. در زمان نگارش، پیروان فضل‌الله در لبنان و عراق با دیدگاه‌های او دچار تردید شده بودند و نیازمند پاسخی علمی و مستدل بودند.

کتاب «الحوار مع فضل‌الله» نوشته آقای هاشمی ـ که ترجمه فارسی آن با عنوان «دفاع از مقامات فاطمی» منتشر شده است ـ توانست در همان مقطع مانع گسترش این انحرافات فکری شود.

اگرچه کتاب به‌طور مستقیم به شرح مقام علمی حضرت زهرا(س) نمی‌پردازد، اما در ذات خود جایگاه معرفت، علم و حجت الهی بودن ایشان را نمایان می‌کند. زیرا دفاع از مقامات فاطمی، به‌واقع دفاع از حقیقت علم و حجت الهی در وجود حضرت است.

آیا در این کتاب نسبت میان مقام فاطمی و ولایت عاطفی نیز مورد بحث قرار گرفته است؟

تنها در یک بخش، به‌ طور گذرا به این موضوع اشاره شده است. مؤلف در ادامه بحث درباره سرور بودن حضرت زهرا(س) توضیح می‌دهد که وقتی برتری حضرت علی(ع) پس از پیامبر(ص) ثابت شود، طبیعی است که حضرت زهرا(س) نیز که هم‌کفو و هم‌تراز ایشان معرفی شده‌اند، بعد از آن حضرت برترین فرد عالم خواهند بود.

این استدلال به‌صورت حاشیه‌ای مطرح شده و محور اصلی کتاب نبوده است، زیرا موضوع اثر، پاسخ به شبهات است و نه تحلیل تفصیلی نسبت مقام فاطمی و ولایت عاطفی.

مخاطب امروز، به‌ویژه نسل جوان، از مطالعه این کتاب چه درک تازه‌ای از حضرت زهرا(س) به دست می‌آورد؟

این اثر هدف ارائه نگاه جدید به شخصیت حضرت زهرا(س) را دنبال نمی‌کند، بلکه تمرکز آن بر رفع شبهات است. با این حال، در میان استدلال‌ها و مستندات کتاب، روایات و نکات کمتر شنیده‌ شده‌ای وجود دارد که برای نسل جوان تازگی داشته و درک عمیق‌تری از مقام حضرت به او می‌بخشد.

در حقیقت، کتاب از زاویه «دفاع علمی» نوشته شده است، اما در لابه‌لای آن، خواننده با مطالب نفیس و آموزه‌های معرفتی تازه‌ای نیز مواجه می‌شود.

به نظر شما، در میان آثار معاصر درباره حضرت فاطمه(س)، کتاب «دفاع از مقامات فاطمی» چه جایگاه ویژه‌ای دارد؟

این کتاب در زمان خود اثری تأثیرگذار و جریان‌ساز بود. در مقطعی که موج شبهات علیه مقامات فاطمی بالا گرفته بود، این اثر توانست پاسخی محکم و مستدل ارائه دهد و جایگاه خود را در محافل علمی تثبیت کند.

پس از فروکش کردن آن جریان و درگذشت فضل‌الله، طبیعی بود که کتاب کمتر در میان عموم مطرح شود. با این حال، ارزش علمی آن همچنان پابرجاست؛ زیرا در هیچ دوره‌ای پاسخی کامل‌تر و منطقی‌تر برای شبهات مربوط به حضرت زهرا(س) ارائه نشده است. به بیان دیگر، زمان طرح شبهات سپری شده، اما اعتبار علمی کتاب همچنان زنده و اثرگذار است.

اگر بخواهید پیام نهایی کتاب «دفاع از مقامات فاطمی» را در یک جمله برای خوانندگان بیان کنید، آن جمله چیست؟

بی‌تردید فشرده کردن پیام این کتاب در یک جمله دشوار است، اما اگر بخواهیم خلاصه‌ای بیان کنیم: هرچه شناخت ما از حضرت فاطمه زهرا(س) عمیق‌تر و واقعی‌تر باشد، به حقیقت ایمان و مسیر سعادت نزدیک‌تر خواهیم شد.