چگونه اختلال بدریخت‌انگاری نوجوانان را برطرف کنیم؟

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، در دنیای امروز، نوجوانان با چالش‌های متعددی در حوزه تصویر بدن و هویت‌یابی روبه‌رو هستند.

یکی از این چالش‌ها، اختلال بدریخت‌انگاری بدن (BDD) است که در آن فرد نقص‌های خیالی یا جزئی در ظاهر خود را بزرگ نمایی می‌کند و این مسئله زندگی عاطفی، اجتماعی و حتی تحصیلی او را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

با توجه به افزایش نگرانی‌ها درباره تأثیرات این اختلال بر سلامت روان نوجوانان، به‌ویژه در جوامعی که فشارهای فرهنگی و رسانه‌ای بر زیبایی ظاهری بیشتر است، ضرورت دارد تا به این موضوع با دقت و از منظر علمی و روان‌شناختی نگاه کنیم.

بنابر روایت حوزه، برای بررسی عمیق‌تر این اختلال و یافتن راهکارهای مؤثر، با سرکار خانم مریم شاهوردی، کارشناس حوزه کودک و نوجوان به گفت‌وگو نشسته‌ایم که در ادامه، متن این مصاحبه را با شما مخاطبین گرامی به اشتراک می‌گذاریم.

* ضمن تشکر صمیمانه از فرصتی که در اختیار خبرگزاری رسمی حوزه قرار دادید، بفرمایید چرا اختلال بدریخت‌انگاری بدن (BDD) اغلب در سنین نوجوانی شیوع پیدا می‌کند؟ آیا عوامل محیطی نقش اصلی دارند یا تغییرات هورمونی و زیستی در این دوره بیشتر تأثیرگذارند؟

بسم الله الرحمن الرحیم

این اختلال در نوجوانی عمدتاً به دلیل ترکیب تغییرات هورمونی (که بر خلق و تصویر بدن اثر می‌گذارند) و عوامل روانی-اجتماعی رخ می‌دهد. نوجوان در این مرحله به دنبال هویت‌یابی است و حساسیت به قضاوت دیگران به اوج می‌رسد.

تأثیر شبکه‌های اجتماعی در القای استانداردهای غیرواقعی زیبایی، مقایسه‌های افراطی و فشار همسالان نیز از عوامل بیرونی مؤثر است.

در فرهنگ ما، تأکید ناخواسته اطرافیان بر ظاهر فیزیکی (مثلاً با زدن برچسب های جسمانی مانند:خپل،دراز،کوتوله،بی قواره، خرس گنده و…) می‌تواند این اختلال را تشدید کند.

* اختلال بدریخت‌انگاری بدن در نوجوان تا چه حد بر عزت نفس آنها تأثیر می‌گذارد؟

بدریخت‌انگاری می‌تواند عزت نفس نوجوان را به شدت تخریب کند. آن‌ها ممکن است از موقعیت‌های اجتماعی کناره‌گیری کنند، عملکرد تحصیلی افت کند و حتی دچار اختلالات اضطرابی یا افسردگی شوند.

احساس «تفاوت» یا «غیرقابل پذیرش بودن» هسته اصلی این آسیب است.

* آیا شیوع و تأثیرات اختلال بدریخت‌انگاری بدن در بین نوجوانان پسر و دختر متفاوت است؟

بله؛ دختران بیشتر بر صورت، پوست یا وزن تمرکز می‌کنند و پسران بر عضلات، قد یا فرم بدن. این تفاوت تحت تأثیر الگوهای فرهنگیِ زیبایی جنسیتی است.

* آیا ممکن است اختلال بدریخت انگاری در نوجوانان منجر به رفتارهایی پر خطر شود؟

بله، نوجوانان برای جبران حس طردشدگی و کسب پذیرش، ممکن است به گروه‌هایی با رفتارهای پرخطر (اعتیاد، خشونت، تخلفات اخلاقی) گرایش پیدا کنند. این اقدام معمولاً تلاشی برای پر کردن خلأ عزت نفس و هویت‌یابی کاذب است.

وقتی نوجوان احساس کند ظاهرش مانع پذیرش مطلق او شده و راه چاره‌ای نمی‌بیند، ممکن است به فکر آسیب به خود بیفتد.

هشدارها شامل: انزوا طولانی، صحبت از بی‌ارزشی زندگی، خودزنی یا تحقیق درباره روش‌های خودکشی است. این شرایط نیاز فوری به مداخله تخصصی دارد.

راهای درمان آن چیست؟ آیا این اختلال در نوجوانان درمان دارد یا دوره ای دارد که باید در انتظار به پایان رسیدن آن دوره بود؟

این اختلال کاملاً درمان‌پذیر است و نیازی به انتظار برای پایان دوره نیست.

درمان‌های مؤثر شامل:

۱. روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) برای اصلاح تحریف‌های فکری درباره ظاهر

روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) تمرینِ «دیدن واقعی» است و هدف آن تغییر الگوی فکریِ تحریف‌شده‌ای که باعث می‌شود نوجوان عیوب خیالی را در ظاهر خود ببیند.

برای مثال به نوجوان آموزش داده می‌شود وقتی در آینه خود را «بدریخت» می‌بیند، با پرسش‌هایی مانند پرسش های زیرتحریف ذهنی خود را شناسایی کند:

آیا دیگران هم همین عیب را در من می‌بینند؟

اگر دوستم این ویژگی را داشت، همان‌قدر به آن توجه می‌کردم؟

در اینصورت نوجوان چه تکلیفی برای بهبود می‌تواند انجام دهد؟

ثبت روزانهٔ ویژگی‌های مثبت ظاهری و غیرظاهری خود در یک دفتر مثلاً من چشمانی مهربان، لبخند صمیمی دارم من مهارت در نقاشی کردن دارم.

۲. خانواده‌درمانی: بهبود ارتباطات و کاهش فشارهای ناخواسته

خانواده‌درمانی ساختن پناهگاه امن است در این مورد خانواده نقش اساسی را به عهده دارد.

خانواده باید از هرگونه شوخی، نصیحت مستقیم یا مقایسه درباره ظاهر نوجوان بپرهیزد.

جایگزینی جمله‌هایی مانند: «تو خیلی لاغری!» با «سلامتی تو برایم ارزشمند است» در روش خانواده درمانی کارگاه عملی برای والدین توصیه می‌شود:

هر هفته یک فعالیت مشترک بدون تمرکز بر ظاهر (مثلاً پخت غذا، بازدید از موزه) ترتیب دهند تا نوجوان احساس کند وجودش فراتر از جسمش ارزشمند است.

۳. دارودرمانی (در موارد شدید): مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین تحت نظر روانپزشک

روش دارودرمانی، کمکِ موقت زیرنظر متخصص است.

این روش درمان وقتی توصیه می‌شود که نوجوان علائم شدید افسردگی، وسواس فکری یا اضطراب اجتماعی دارد.

داروهایی مثل فلوکستین فقط باید توسط روانپزشک تجویز شوند و هرگز به تنهایی کافی نیستند و اثر دارو پس از ۴-۶ هفته ظاهر می‌شود و باید همراه روان‌درمانی باشد.

۴. مداخلات تربیتی: آموزش رسانه‌ای به نوجوان برای مقابله با استانداردهای غیرواقعی و باید نوجوان را در برابر رسانه مصون کنیم

به آنها آموزش رسانه‌ای بدهیم. عکس‌های فتوشاپ‌شده شبکه‌های اجتماعی را با نشان دادن ویدیوهای آموزشی از مراحل ادیت حرفه‌ای برابر آنها تحلیل کنیم.

با نوجوان گفت‌وگوی انتقادی داشته باشیم: «چرا این شرکت‌ها می‌خواهند با نشان دادن استانداردهای غیرواقعی، از من ناراضی بسازند؟»

الگوسازی مثبت:

معرفی شخصیت‌های علمی و فرهنگی موفق ایران (مانند دکتر کاظمی آشتیانی یا شهید چمران) که معیار موفقیت را زیبایی ظاهری نمی‌دانستند.

۵. راهکارهای مذهبی:

تبدیل نگاه از «عیب» به «نعمت» برای عملی‌سازی آموزه‌های دینی می‌توانیم احادیثی چون حدیثی از امیرالمؤمنین(ع) را یادآوری کنیم.

«اَلبَدانُ مَرضیٌّ عَنهُ» (بدن‌ها امانت الهی‌اند).

تمرین شکرگزاری جسم مانند نعمت بینایی توانایی راه رفتن را داشته باشیم و هر روز صبح ۳ نعمت جسمانی را با صدای بلند شکر کند.

فعالیت‌های معنوی هم برای کاهش اضطراب وجود دارد مانند خواندن دعای «اللهم عافنی فی بدنی»(خدایا به بدنم عافیت بده) پیش از مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا.

همچنین نوجوان می‌تواند در کارگاه‌های خیریه مثل کمک به کودکان بیمار کمک کند تا درک کند بدن سالم ابزار خدمت است نه معیار ارزش.

از دیگر راهکارهای مذهبی و معنوی تأکید بر کرامت ذاتی انسان در آموزه‌های دینی: إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَ اللَّهِ أَتقاکُم” (گرامی‌ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست – حجرات:۱۳).

▪︎ تقویت خودپذیری بر اساس مفاهیمی مانند «قدرشناسی نعمت‌های الهی» و پرهیز از مقایسه.

▪︎ استفاده از دعا و مناجات برای کاهش اضطراب (مثل دعای امیر المومنین در مسجد کوفه).

▪︎ مشارکت در فعالیت‌های معنوی گروهی (مانند هیئات) که حس تعلق و هویت مثبت را تقویت می‌کند.

نکته پایانی برای نوجوانان این است که آنها بدانند:

«بدریخت‌انگاری مانند عینک غبارآلود است که جهان را تحریف می‌کند. درمان آن، پاک کردن این عینک با کمک تخصص، خانواده و ایمان است. این اختلال برطرف می‌شود به شرطی که اقدام را به تأخیر نیندازیم.»

باور به درمان‌پذیری این اختلال کلیدی است. ترکیب مداخلات روان‌شناختی، حمایت خانواده، تقویت مبانی معنوی و مراقبت از فضای مجازی می‌تواند نه تنها بدریخت‌انگاری را بهبود بخشد، بلکه نوجوان را به سمت کشف هویتی اصیل و مقاوم در برابر آسیب‌های اجتماعی سوق دهد.

و به عنوان یک خبرگزاری وابسته به دین و معارف دینی نقش شما در آگاه‌سازی خانواده‌ها و جامعه درباره این اختلال حیاتی است.

امام صادق(ع) می‌فرمایند: «اَلعَقلُ ما عُبِدَ بِهِ الرَّحمنُ وَ اکتُسِبَ بِهِ الجِنان» خرد آن است که به وسیله آن خداوند پرستش شود و بهشت به دست آید.