پیروزی مطلق حامد کاشانی در مناظره‌ای که به این شکل «ضرورتی نداشت»!

به گزارش خبرگزاری ایده روز آنلاین، مناظره اخیر میان آقایان حامد کاشانی و سلیمانی اردستانی درباره‌ٔ جزئیات وقایع پس از ارتحال حضرت ختمی‌مرتبت پیامبر اعظم(ص)، اگرچه از منظر محتوایی و روش استدلالی به‌اذعان طیف گسترده‌ای از مخاطبان با برتری روشن و مطلق آقای حامد کاشانی پایان یافت، اما فارغ از نتیجه، حامل نکات مهمی درباره «منطق مناظره»، «محل مناظره» و «پیامدهای اجتماعی مناظره» بود، برخی از این نکات در ذیل می‌آید:

1. مناظره‌ای سودمند است که به پیشبرد فهم مشترک کمک کند
ماهیت مناظره، ایجاد زمینه‌ای برای تقریب ذهن‌ها و روشن‌شدن نقاط ابهام است. هرگاه شرکت‌کنندگان فاقد روش تحقیق، انس با منابع یا کفایت علمی باشند، مناظره از یک تعامل معرفتی به صحنه‌ٔ بازتولید یا تشدید سوءفهم تبدیل می‌شود.

در این مناظره، یکی از طرفین همان ابتدا تصریح کرد که «دانش تاریخی ندارد»؛ این نقطه آغازین، خود نشان‌دهنده آسیب بزرگ در طراحی مناظره بود. بحث درباره یکی از حساس‌ترین رخدادهای تاریخ اسلام، بدون تسلط بر روش‌شناسی تاریخ، به‌جای حل اختلاف، بر اختلاف‌ها می‌افزاید، مناظره‌ای سودمند است که نزاع را به «تحقیق»، نه به «هیجان»، ارجاع دهد.

2. مناظره غیر از موضوع و طرفین، نیازمند «محل منطقی» است
اصل مناظره‌پذیری در اسلام، اصل پذیرفته‌شده‌ای است؛ چنان‌که درباره وجود خدا، نبوت، معاد و سایر مباحث بنیادی، ده‌ها مناظره علمی در طول تاریخ انجام شده است، هیچ چیزی نمی‌تواند مستثنی از مناظره و بحث علمی باشد، وقتی درباره اصلِ وجود خدا می‌توان مناظره علمی یا فلسفی کرد، پس درباره همه چیز دیگر می‌توان مناظره کرد، امّا درباره اینکه مناظره‌کنندگان چه‌کسانی باشند، روش مناظره چه باشد و محل آن کجا در نظر گرفته شود، حتماً باید عقلانیتی در میان باشد.
عقلانیت مناظره فقط به «امکان مناظره» محدود نیست؛ به «زمان»، «محل»، «مخاطب» و «ظرفیت اجتماعی» نیز وابسته است.

موضوعی که هم تاریخی است، هم کلامی، هم عاطفی، و هم بخشی از هویت مذهبی میلیون‌ها انسان را تشکیل می‌دهد ـ و سخنان فرد شبهه‌افکن هم پیش از برگزاری مناظره اخیر چندان در محیط عمومی شنیده نشده است ـ الزاماً نباید در فضای عمومی و بر بستر رسانه‌ای پرهیجان طرح شود، مناظره باید در جایی رخ دهد که طرفین ملزم به رعایت قواعد علمی باشند و مخاطبان لایه اول نیز منطقی‌تر انتخاب شوند.
واکنش‌های احساسی پس از این مناظره، خود نشان داد که بحث هنوز «پخته» نشده بود و انتقال آن به افکار عمومی، نه ضرورتی داشت و نه فایده‌ای قابل دفاع. در محافل علمیِ منظم، همین بحث می‌توانست با آرامش، استناد دقیق، و دور از تنش اجتماعی پیش برود.

3. مناظره نباید ماده‌ٔ تجارت رسانه‌ای شود
در سال‌های اخیر، بخشی از فضای رسانه‌ای گرفتار «اقتصاد توجه» شده است؛ اقتصادی که در آن بحث‌های حساس و گسل‌زا، تبدیل به کالاهای جذاب برای کلیک و لایک می‌شوند.

در چنین شرایطی، موضوعات حساس مذهبی و هویتی، مستعد دامن‌زدن به دوگانه‌های اجتماعی هستند و رسانه ـ و کسانی که به‌هردلیلی در قامت یک بازیگر رسانه‌ای ظاهر می‌شوند ـ باید از این تجارت پرخطر فاصله بگیرند.

رسالت رسانه ایران‌دوست، ایجاد ثبات، امید، عقلانیت و تمرکز بر دشمن واقعی است؛ نه آنکه بر گسل‌های داخلی سوار شود و با گسل‌ها تجارت کند.

4. پسامناظره این بار مهم‌تر از اصل مناظره است
مناظره تمام شد، اما پسامناظره از همان روز آغاز شده است؛ واکنش‌های احساسی، تشدید خط‌‌کشی‌های هویتی، بازتولید دوگانه‌های غیرضرور برای فضای امروز و قطبی‌شدن فضای اجتماعی، نشان داد که موضوع، بسیار فراتر از یک اختلاف نظر علمی عمل کرده است.

در چنین فضاهایی، تجربه‌ٔ تاریخی به ما می‌گوید که سرویس‌های امنیتی خارجی ـ به‌ویژه دولت‌هایی با سابقه طولانی در «مهندسی شکاف‌های جهان اسلام» مانند انگلیس، آمریکا و اسرائیل ـ بیکار نمی‌مانند.

«روش روباه» یعنی فعال‌سازی شکاف‌ها، برجسته‌سازی حواشی و انتقال نزاع‌های داخلی به درگیری‌های اجتماعی؛ و اکنون بیش از همیشه لازم است جامعه، نخبگان و رسانه‌ها هوشیار باشند و اجازه ندهند که یک اختلاف علمی، تبدیل به امنیتی‌ترین نوع اختلاف، یعنی اختلاف هویتی شود.

انتهای پیام/+