آفتی که فرهنگ جامعه را می‌بلعد

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، عفاف حالتی درونی است که ریشه در خویشتن‌داری و پرهیز از افراط و تفریط در جنبه‌های مختلف زندگی، به‌ویژه در نگاه، کلام و رفتار دارد؛ این فضیلت فراتر از یک محدودیت ظاهری، یک آرامش روحی و یک تعادل قلبی است که فرد را از آلودگی‌های درونی و بیرونی مصون می‌دارد و او را به سمت کمال و وقار سوق می‌دهد تا از طریق کنترل امیال، به آزادی حقیقی دست یابد.

بنابر روایت تسنیم، در قرآن و در کلام اهل‌بیت علیهم‌السلام، عفاف جایگاهی بسیار برجسته دارد؛ چراکه همچون سپری است که انسان را از بسیاری از لغزش‌ها و خطرات حفظ می‌کند. عفاف، تنها به یک بُعد محدود نیست، بلکه زمینه‌ای درونی است که روح را به سوی حیاء، پاکی، مسئولیت‌پذیری اخلاقی و مراقبت از خود سوق می‌دهد.

یکی از تعبیرهای روشن پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله درباره اهمیت عفاف، حدیث شریف است که فرمودند:

«أَحَبُّ الْعَفَافِ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی عَفَافُ الْبَطْنِ وَالْفَرْج»
محبوب‌ترین جلوه عفاف نزد خداوند، عفاف شکم و عفاف دامن است؛ یعنی کنترل تمایلات و مراقبت بر خواسته‌هایی که بیشترین نقش را در سلامت روح و اخلاق انسان دارند.

امام باقر علیه‌السلام نیز همین حقیقت را با بیانی دیگر تأکید کرده و فرمودند:
«إِنَّ أَفْضَلَ الْعِبَادَةِ عِفَّةُ الْبَطْنِ وَالْفَرْجِ»
برترین عبادت آن است که انسان شکم و دامن خود را پاک و مهار شده نگه دارد؛ زیرا بسیاری از عبادات زمانی کارساز می‌شود که روح انسان از این دو ناحیه آسیب نبیند.

با توجه به این آموزه‌ها، روشن می‌شود که عفاف در منطق قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام فقط به پوشش محدود نمی‌شود؛ هرچند پوشش یکی از مهم‌ترین جلوه‌های بیرونی آن است. دامنه عفاف بسیار فراتر است و حوزه‌های زیر را نیز در بر می‌گیرد:

عفاف نگاه: پرهیز از نگاه‌های آلوده و کنترل چشم.
عفاف گفتار: سخن سالم، محترمانه و به‌دور از تحریک و لغزش.
عفاف رفتار اجتماعی: رعایت حدود شرعی و اخلاقی در ارتباطات.
عفاف فکری و ذهنی: مراقبت از تخیلات و اندیشه‌هایی که مسیر انسان را منحرف می‌کند.
عفاف اقتصادی: پرهیز از مال حرام، کم‌فروشی، رشوه و تجاوز به حقوق دیگران.
عفاف مصرف: پرهیز از شکم‌بارگی، اسراف و دنبال کردن لذت‌های افراطی.
به‌ بیان دیگر، عفاف یک منظومه جامع تربیتی است که اگر در وجود انسان نهادینه شود، همه عرصه‌های زندگی او را ــ از فردی تا خانوادگی و اجتماعی ـــ در مسیر پاکی، کرامت و رشد قرار می‌دهد.

تقدّم عفت بطن نشان می‌دهد که مراقبت از آلوده نشدن انسان به اموال حرام و نامشروع، یکی از بنیادی‌ترین ارکان سلامت فرد و جامعه است. هنگامی که لقمه و درآمد انسان پاک باشد، بسیاری از آلودگی‌های اخلاقی، انحرافات رفتاری و کژی‌های تصمیم‌گیری در نطفه مهار می‌شود. این پاکیزگی درونی، ساختار روح را استوار می‌کند و اجازه می‌دهد سایر فضایل، از جمله حیاء و عفاف تا تقوا و عدالت، در وجود انسان شکل گیرد. در مقابل آن، آلودگی مالی و اقتصادی می‌تواند پایه‌های اخلاقی جامعه را سست کند و به‌تدریج در رفتار فردی و روابط اجتماعی نمود پیدا کند.

از همین زاویه روشن می‌شود که اصلاح فرهنگی جامعه از بستر عفت بطن آغاز می‌شود؛ یعنی تا زمانی که سلامت اقتصادی، صداقت در کسب‌وکار، پرهیز از ربا، رشوه، کم‌فروشی و تضییع حقوق دیگران در جامعه نهادینه نشود، سایر لایه‌های فرهنگ نیز به‌طور کامل سامان نخواهند یافت. فرهنگ سالم در فضایی رشد می‌کند که مردم به پاکی درآمد، مسئولان به عدالت در اقتصاد، و خانواده‌ها به تربیت مبتنی بر حلال حساس باشند. چنین جامعه‌ای بستر بروز عفاف در سایر عرصه‌ها خواهد بود و این همان ساختار مطلوبی است که قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام برای شکل‌گیری یک امت سالم ترسیم کرده‌اند.