ایران در آستانه تورم ۳۰۰۰ درصدی است؟ | وقتی عدد ۳۰۰۰ درصد ترس می‌سازد

به گزارش ایده روز آنلاین، ظرف چند روز گذشته یک اقتصاددان در ویدئویی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، به‌احتمال افزایش شدید تورم در ایران تا مرز ۳۰۰۰درصد در سال آینده اشاره کرده است. این ادعا به‌سرعت در فضای مجازی وایرال شد، زیرا چنین رقمی بسیار بالاتر از سطوح تورم ثبت‌شده در تاریخ اقتصادی ایران است.

آیا ایران در آستانه تورم ۳۰۰۰درصدی است؟

تورم ایران طی سال‌های اخیر در سطوح بالا (چند۱۰ درصد) بوده است اما ابرتورم با رشد ماهانه چندصد درصد معمولا فقط در شرایط فروپاشی اقتصادی رخ می‌دهد. مانند زیمبابوه در دهه ۲۰۰۰ یا ونزوئلا در میانه دهه ۲۰۱۰.

کارشناسان در گفت‌وگو با همشهری این سناریو را دور از واقعیت می‌دانند. به‌گفته آنها علت اصلی رشد تورم در ایران، نرخ ارز غیررسمی و فشار بر بازار ارز بوده است.

شوک‌های مکرر به نرخ ارز انتظارات تورمی ایجاد کرده اما ابرتورم در سطح ۳۰۰۰ درصد نیازمند فروپاشی کامل ساختار تولید و صادرات است که در شرایط فعلی قابل تصور نیست.

به‌گفته آنها عوامل مزمن مانند کسری بودجه، ناترازی بانک‌ها و خلق پول بی‌ضابطه تورم را بالا نگه می‌دارند اما به‌خودی خود به سطوح چندهزار درصد نمی‌رسند.

کارشناسان می‌گویند سناریوی ۳۰۰۰ درصد تورم ممکن است در یک تحلیل تئوریک بگنجد اما با واقعیت‌های اقتصاد ایران سازگار نیست.

عوامل تعیین‌کننده تورم در ایران

برای فهم بهتر باید بدانیم چه عواملی در ۶ ‌ماه تا یک‌سال آینده بیشترین نقش را درتورم خواهند داشت. مهم‌ترین عواملی که منجر به خلق تورم در ایران می‌شوند کسری بودجه دولت، ناترازی بانک‌ها، انتظارات تورمی و افزایش قیمت ارز است که مستقیما منجر به رشد تورم تولیدکننده و سپس تورم مصرف‌کننده می‌شود.

کسری بودجه دولت و پوشش آن از طریق استقراض از بانک‌ها می‌تواند فشار تورمی ایجاد کند اما این اثر غالبا مزمن و تدریجی است، نه جهشی.

همچنین ناترازی بانک‌ها و خلق پول بدون پشتوانه یکی از عوامل بلندمدت افزایش تورم است.

انتظارات مردم یا انتظارات تورمی نیز در تصمیم‌گیری‌های قیمتی نقش دارند. اگر باور عمومی شکل بگیرد که تورم بسیار بالا خواهد رفت، رفتارهای پیش‌دستانه می‌توانند به افزایش واقعی تورم کمک کنند.

به زعم کارشناسان در شرایط فعلی افزایش قیمت ارز مهم‌ترین متغیری است که تورم را تعیین می‌کند. وقتی ارز در بازار رسمی تأمین نشود، واردکنندگان مجبورند ارز را از بازار آزاد تهیه کنند و این باعث افزایش هزینه کالاهای وارداتی و بالا رفتن قیمت کالاهای داخلی می‌شود.

کارشناسان معتقدند اصلاحات در نظارت بر تسهیلات بانکی و کنترل ترازنامه باید عمیق‌تر از آن باشد که تاکنون انجام شده است.

آیا امکان وقوع ابرتورم وجود ندارد؟

براساس تحلیل کارشناسان ابرتورم ۳۰۰۰ درصدی حالتی بسیار نامحتمل است. ابرتورم نیازمند فروپاشی اقتصاد، توقف کامل تولید، و از دست رفتن منابع ارزی است؛ سناریویی که در شرایط فعلی اجرایی به‌نظر نمی‌رسد.

اما تورم بالا و ناپایدار می‌تواند ادامه یابد، مگر اینکه اصلاحات ساختاری اقتصادی انجام شود.

به‌زعم این کارشناسان اگرچه احتمال وقوع ابرتورم نامحتمل است اما مسیر کاهش تورم نیز چشم‌انداز روشنی ندارد، مگر با استقرار بازار ارز رسمی پایدار، اصلاح نظام بانکی و مدیریت مؤثر کسری بودجه.

سیگنال‌سازی و فرار از مسئولیت است

وحید عزیزی، کارشناس اقتصادی، در واکنش به اظهارات اخیر حسین عبده تبریزی مبنی بر احتمال جهش تورم ایران تا سطح ۳۰۰۰درصد، این نوع پیش‌بینی‌ها را فاقد مبنای تحلیلی دانست و تأکید کرد که چنین گزاره‌هایی بیش از آنکه بر واقعیت‌های اقتصاد ایران استوار باشد، با اهداف سیاسی و بعضا اقتصادی مطرح می‌شود.

عزیزی در گفت‌وگو با همشهری افزود: بخشی از افرادی که امروز از بن‌بست اقتصادی و احتمال ابرتورم صحبت می‌کنند، همان کسانی هستند که در ایام انتخابات به‌عنوان مشاور رئیس‌جمهور مطرح بودند و قرار بود راهکارهای اصلاح اقتصادی ارائه دهند. آقای رئیس‌جمهور نیز در دوره انتخابات به دیدگاه‌های این افراد برای اجرای اصلاحات اقتصادی تکیه داشت.

به‌گفته این اقتصاددان، طرح چنین ادعاهایی از سوی افرادی که پیش‌تر خود را صاحب راه‌حل می‌دانستند، امروز بیش از هر چیز می‌تواند به‌منزله فرار از مسئولیت تلقی شود. او ادامه داد: همین جریان‌های سیاسی و اقتصادی در گذشته حتی برنامه‌هایی منتشر کرده بودند که در آن از هدف‌گذاری رشد اقتصادی ۱۰درصدی و تورم تک‌رقمی صحبت شده بود، آن هم در شرایطی که به ادعای خودشان وضعیت اقتصادی کشور از امروز هم دشوارتر بوده است.

عزیزی بخش دیگری از این اظهارات را مرتبط با منافع اقتصادی برخی فعالان حوزه مشاوره دانست و گفت: برخی از این افراد در فضای مشاوره فعال هستند و با طرح پیش‌بینی‌های بدبینانه و اصطلاحا خودمحقق‌کننده، ابتدا به فضای روانی بازار دامن می‌زنند و بعد از تحقق نسبی از همان فضا به‌عنوان سند صحت پیش‌بینی‌های خود در بسته‌ها و کارگاه‌های مشاوره‌ای استفاده می‌کنند.

این اقتصاددان تأکید کرد که ادعای وقوع تورم‌های بسیار بالا یا ابرتورم، درصورت اجرای سیاست‌های اعلام‌شده دولت قابل اتکا نیست. به‌گفته عزیزی، دولت ابزارهای مشخصی برای مهار تورم در اختیار دارد که بخشی از آنها در برنامه هفتم توسعه نیز پیش‌بینی شده است.

او با اشاره به موضوعاتی مانند حکمرانی ریال، مدیریت بازار ارز، کنترل بازار کالاهای اساسی و تقویت نظارت‌های بانکی و مالیاتی تصریح کرد: اگر این سیاست‌ها به‌صورت صادقانه و مجدانه اجرا شود، می‌توان روند افزایشی تورم را متوقف کرد و حتی آن را به مسیر کاهشی بازگرداند؛ مسیری که در دوره دولت شهید رئیسی نیز آغاز شده بود.

عزیزی تأکید کرد: نمایش اقتصاد ایران به‌عنوان اقتصادی بدون راه‌حل داخلی و القای ضرورت سازش به‌عنوان تنها گزینه، نه تحلیل اقتصادی است و نه کمکی به ثبات اقتصادی کشور می‌کند. کنترل تورم امکان‌پذیر است، به شرط آنکه تصمیم‌گیران از توصیه‌های جهت‌دار و غیرمسئولانه فاصله بگیرند.

وقوع تورم چندهزار درصدی در اقتصاد ایران نیازمند شوک‌های بسیار شدید است

میرهادی رهگشای، کارشناس اقتصاد، با رد احتمال جهش ناگهانی تورم ایران به سطوح چندهزار درصدی تأکید کرد که در شرایط فعلی اقتصاد کشور، زمینه‌ای برای وقوع ابرتورم وجود ندارد؛ هرچند چشم‌انداز روشنی نیز برای کاهش معنادار تورم دیده نمی‌شود.

رهگشای در گفت‌وگو با همشهری افزود: متغیر اصلی اثرگذار بر تورم در مقطع فعلی، نرخ ارز است. افزایش نرخ ارز غیررسمی تحت فشار کسری تراز پرداخت‌ها و محدودیت در تأمین ارز در بازار رسمی، هم شوک تورمی ایجاد و هم انتظارات تورمی را تحریک کرده است.

به‌گفته این اقتصاددان، افزایش هزینه تأمین ارز برای واردکنندگان، به‌ویژه در بازار غیررسمی باعث بالا رفتن قیمت تمام‌شده کالاهای تولید داخل شده و این اثر، هم به‌صورت واقعی و هم از کانال انتظارات به تورم دامن زده است. با این حال، رهگشای تأکید کرد: این عامل به‌تنهایی کفایت نمی‌کند که تورم از سطوح ۴۰ یا ۵۰ درصد به بالای ۱۰۰ درصد یا ارقام چندهزار درصدی برسد.

رهگشای با اشاره به مشکلات ساختاری اقتصاد ایران، ازجمله خلق پول بی‌ضابطه بانک‌ها، کسری بودجه دولت و ناترازی نظام بانکی گفت: سیاست کنترل ترازنامه بانک‌ها توانست تا حدی رشد نقدینگی را مهار کند اما به‌دلیل فقدان نظارت فعال بر مقاصد تسهیلات بانکی نتوانست به‌طور کامل اثرگذار باشد. اصلاح کیفی تسهیلات بانکی همچنان یکی از حلقه‌های مفقوده سیاستگذاری پولی است.

این اقتصاددان همچنین تأکید کرد: نوسانات نرخ ارز نسبت به عوامل مزمن اقتصاد ایران، نقش پررنگ‌تری در ایجاد شوک‌های تورمی ایفا می‌کند. به‌گفته او کسری بودجه و ناترازی بانک‌ها تورمی پایدار و مزمن ایجاد می‌کنند اما بی‌ثباتی نرخ ارز به‌صورت مقطعی شوک‌هایی ایجاد می‌کند که تورم را به‌طور ناگهانی افزایش می‌دهد.

رهگشای در واکنش به اظهارات اخیر درباره احتمال رسیدن تورم ایران به ۳۰۰۰ درصد گفت: برای وقوع چنین تورمی باید دلایل مشخصی ارائه شود. وقوع ابرتورم مستلزم شوک‌های بسیار شدید مانند توقف کامل تولید، تخریب زیرساخت‌های انرژی یا قطع کامل صادرات نفت است؛ شرایطی که در حال حاضر با واقعیت‌های اقتصاد ایران همخوانی ندارد و دستکم در شرایط فعلی شواهدی در این‌باره دیده نمی‌شود.

او با اشاره به افزایش صادرات نفت ایران افزود: مسئله اصلی نه میزان صادرات، بلکه دسترسی پایدار به منابع حاصل از آن است. این دسترسی به‌دلیل تحریم‌ها نوسان دار، اما به‌طور کامل قطع نشده و ممکن است در مقاطعی بهبود هم پیدا کند.

رهگشای تصریح کرد: اگرچه نشانه‌ای از وقوع ابرتورم دیده نمی‌شود اما در عین حال اصلاحات اقتصادی عمیق و مؤثری هم در حال اجرا نیست که بتوان انتظار داشت تورم به‌طور جدی کاهش پیدا کند. در شرایط فعلی، اقتصاد ایران بیش از هر چیز با تداوم تورم بالا و نوسانی مواجه است.