آیا سیاست خارجی اردوغان در قبال غرب تغییر کرده؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، گردش‌ها و چرخش‌های سیاسی رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه، موضوعی است که مورد توجه بسیاری از تحلیلگران داخلی و خارجی قرار گرفته است.

اردوغان چندی قبل، یک بار دیگر به ضرورت تمایل ترکیه به همکاری گسترده با شانگهای و بریکس اشاره کرد. اما زمانی که رسانه‌ها و محافل سیاسی ترکیه، این سخنان را به عنوان نشانه تغییر محور سیاست خارجی آنکارا تلقی کردند، رئیس جمهور با این تحلیل‌ها ابراز مخالفت کرده و آشکارا از این موضوع سخن گفت که قطب نمای ترکیه همچنان به سوی غرب است.

در حالی که برخی از تحلیلگران سیاسی ترکیه این موضوع را به شخصیت عملگرای خود اردوغان ربط می‌دهند، گروهی دیگر معتقدند که این رویکردها از سوی مشاورین او توصیه شده و چنین رویه‌ای در آینده نیز ادامه خواهد داشت.

گروه دیگری از تحلیلگران می‌گویند: اردوغان و حزب او مداوماً از لفاظی‌های ضد غربی برای جلب حمایت ملی‌گرایان و محافظه‌کاران استفاده می‌کنند. ولی در عمل، روابط عمیقی با نهادهای غربی دارند و این دوگانگی، تصادفی نیست و استراتژیک است.

برای فهم دلایل اصلی چرخش‌های سیاسی و تناقض در مواضع آنکارا دباره غرب، نظرات برخی از نویسندگان و اندیشکده‌های ترکیه، آمریکا و اروپا را با هم مرور می‌کنیم:

اتحاد ترکیه – غرب، پابرجاست

رئیس جمهور ترکیه چندی قبل در بازگشت از سفر چین اعلام کرد: «از تعمیق روابط ترکیه با شرق، از جمله کشورهای عضو بریکس و سازمان همکاری شانگهای، دست نخواهیم کشید».

اما دو روز پس از آن، در مراسمی در آنکارا گفت: «طرح ادعای تغییر مسیر سیاست خارجی ترکیه از غرب به شرق نابه جا و غلط است. مساله ترکیه این است که با مراکز قدرت جدید در حال ظهور در اقتصاد، تولید و فناوری نیز در ارتباط باشد. ما به عنوان ترکیه، به غرب نگاه می‌کنیم. این بدان معنا نیست که ما به شرق پشت خواهیم کرد یا روابط خود را توسعه نخواهیم داد.»

یاغمور تونالی یکی از نویسندگان و تحلیلگران مشهور ترکیه درباره تناقض اظهارات اردوغان درباره غرب و شرق می‌گوید: «قبل از انتخابات پارلمانی گذشته، بسیاری از روشنفکران و سیاستمداران می‌گفتند که غرب، اردوغان را رها کرده است. هنوز هم معتقدم که آنها نمی‌توانند در نظم مطلوب خود، شریک مناسب‌تری پیدا کنند. امروز هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که اتحاد با غرب از هم پاشیده باشد. نباید گول لفاظی‌ها، تحریف‌ها و تنش ظاهری را بخوریم. ممکن است برخی اهداف غرب و دولت اردوغان، متفاوت باشند. ولی در هر حال در کنار هم قدم برمی دارند و درباره اسرائیل نیز می‌توان همین نظر را ارائه داد. در ظاهر، اردوغان به تندی علیه اسرائیل حرف می‌زند اما در عمل، رویه‌های دیگری در جریان است».

تونالی در ادامه نوشته است: «اردوغان با وجود سخنرانی‌های آتشین، همچنان به همکاری با ناتو، بانک‌های غربی و شرکت‌های فناوری ادامه می‌دهد. ضرورت همکاری با غرب برای هر جنبش سیاسی ترکیه مهم است و خود را موظف به داشتن رابطه خوب می‌دانند! غربی‌ها که صد سال است با برخی از جریانات اسلامی همکاری می‌کنند، از آغاز با حزب عدالت و توسعه نیز هم مسیر بوده‌اند. این مورد درباره اخوان المسلمین مورد علاقه بریتانیا و امثال آن صدق می‌کند. در مورد بسیاری از نمونه‌های افراطی، از القاعده امروزی گرفته تا داعش، نیز همینطور است. اگر چه اسلام‌گرایی در ترکیه کاملاً با این برداشت‌ها همسو نبود، اما برخی از آنها نزدیک بود».

یاغمور تونالی در ادامه به این اشاره کرده که در دوران بوش پسر و طرح خیالی «خاورمیانه بزرگ»، اردوغان رسماً از این طرح استقبال کرده و گفته بود: «من رئیس مشترک طرح خاورمیانه بزرگ در منطقه هستم».

تونالی این سخن اردوغان را به عنوان اثبات این موضوع قلمداد کرده که اردوغان و دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه در دو دهه گذشته، در پیاده‌سازی اهداف آمریکا و اسرائیل در منطقه سهیم بوده‌اند. 

نظر دوستان سابق

شاید یکی از مهمترین انتقادات از رویکرد سیاست خارجی ترکیه در قبال غرب، از سوی نخست وزیر فقید ترکیه یعنی مرحوم نجم الدین اربکان صورت گرفته است.

او مراد و استاد اردوغان بود و با حمایت‌های او بود که اردوغان از ریاست شاخه جوانان حزب سلامت، به پست شهرداری استانبول رسید و بعدها از حزب استاد خود انشعاب کرد و پس از تاسیس آکپارتی یا حزب عدالت و توسعه، به نخست وزیری و ریاست جمهوری رسید.

اربکان درباره رویکرد حزب عدالت و توسعه به غرب و رژیم صهیونیستی، دیدگاهی انتقادی داشت و در مورد نزدیکی دولت اردوغان به غرب هشدار می‌داد.

حالا پس از سالیان طولانی، فرزندش فاتح اربکان رهبر حزب دوباره رفاه نیز انتقادات مشابهی را طرح کرده و می‌گوید: «حزب عدالت و توسعه با نزدیکی به غرب و در عین حال تظاهر به مقاومت در برابر آن، به جنبش نگاه ملی خیانت کرده است.کنار نهادن ریشه‌های ضد امپریالیستی اسلام‌گرایی ترکیه، عین ریاکاری است».

مصطفی گل از تحلیلگران موسسه واشنگتن نیز بر این باور است: «اردوغان در این سالها، به طور فزاینده‌ای به سمت دیدگاه‌های رئالیستی و دیدگاه ملی‌گرایانه رفته و منافع را بر وجدان ترجیح می‌دهد. این نشانه تغییر ایدئولوژیک حزب عدالت و توسعه است. اردوغان اسلام‌گرایی اصلاح‌طلبانه را به نفع سیاست‌های معامله‌گرایانه کنار گذاشته و اغلب زمانی که به نفع اهدافش باشد، با قدرت‌های غربی همسو می‌شود».

اردوغان اهل تاکتیک است

پروفسور هنری بارکی استاد دانشگاه ییل آمریکا، از تحلیلگرانی است که دولت اردوغان نسبت به دیدگاه‌های او حساس است.

بارکی از پدر و مادری دیپلمات در استانبول به دنیا آمده و در نتیجه ترکی استانبولی را به خوبی فرا گرفته و در وزارت امور خارجه آمریکا نیز مدت‌ها مسئول میز ترکیه بوده است. اما تیم اردوغان، در مورد هدایت کودتای نافرجام سال 2016 میلادی به بارکی ظنین شده و از آن وقت تاکنون، بارکی از سفر به ترکیه خودداری کرده است.

او درباره مواضع ضدغربی ترکیه و اردوغان می‌گوید:«اظهارات ضد غربی اردوغان، رفتاری تاکتیکی و نمایشی است. او در ظاهر خود را بی‌نیاز به حمایت غرب نشان می‌دهد اما در باطن، بیش از آنچه بر زبان آورده به غرب نیاز دارد. اتکای ترکیه به بازارهای غربی، فناوری دفاعی و پوشش دیپلماتیک به عنوان شواهدی از همسویی عملگرایانه اردوغان با آمریکا، ناتو و اروپا است».

بارکی در ادامه گفته: «ترکیه با وجود انتقاد از امپریالیسم غربی، همچنان عضو کلیدی ناتو است و میزبان پایگاه‌های نظامی ایالات متحده است. در همین حال، قراردادها و معاملات دفاعی نیز اهمیت بالایی دارند. اردوغان از سویی سیاست آمریکا در سوریه را محکوم می‌کند، اما در دیگر سو، همچنان برای خرید جت‌های جنگنده F-16 و سیستم‌های موشکی مذاکره می‌کند».

همچنین آماندا اسلوت تحلیلگر موسسه بروکینگز در بیان علایق اردوغان به تاکتیک و تحریف اذهان عمومی بر این باور است: «اردوغان، استادِ بازی بین شرق و غرب است. از لفاظی‌های ضد غربی برای منحرف کردن توجه از مسائل داخلی استفاده می‌کند و در عین حال بی‌سروصدا مشارکت‌های استراتژیک را حفظ می‌کند».

استیون کوک محقق شورای روابط خارجی نیز می‌گوید: «ترکیه تحت رهبری اردوغان یک کشور ضد غربی نیست، یک کنشگر منطقه‌ای فرصت‌طلب است. سیاست خارجی اردوغان توسط ابزار چانه زنی و اهرم فشار هدایت می‌شود، نه ایدئولوژی. او در ظاهر از غرب انتقاد می‌کند اما در باطن، مشتری جنگنده‌های آمریکایی و اروپایی است و از میزبانی رزمایش‌های ناتو، اظهار خرسندی می‌کند».

همچنین در گزارش مفصل «بنیاد علوم و سیاست آلمان» در مورد سیاست صنعتی و زنجیره تأمین ترکیه، چنین دیدگاهی بیان شده است: «علیرغم طرح ادعاهای روایت تقابلی با اتحادیه اروپا و آمریکا، ترکیه انگیزه قوی برای همکاری در زنجیره‌های تأمین صنعتی، به ویژه با آلمان و اتحادیه اروپا دارد. این روابط، ترکیه را به سمت غرب می‌کشاند. هرچند که از نظر سیاسی بر انتخاب‌های مستقل تأکید دارد و گاهی با سیاست‌های غرب مخالفت می‌کند».

این بنیاد به جمع بندی رشوین درباره سیاست دفاعی ترکیه و خرید سامانه موشکی اس 400 روسی رسیده و می‌گوید: «حتی گام‌های نمادین بزرگ ترکیه مانند خرید موشک روسی، قابل مدیریت کردن است. چرا که فشار بیش از حد به ترکیه، نتیجه معکوس خواهد داشت و باید بدانیم که حداقل در حال حاضر، ترکیه اتحادهای غربی را رها نمی‌کند».

در پایان باید گفت: از دید بسیاری از تحلیلگران و ناظران سیاسی، رفتار و مواضع متناقض اردوغان در قبال غرب، ناظر بر نوعی از ماهیت و ویژگی است. به این معنی که اردوغان، از لفاظی‌های ضد غربی برای تحکیم قدرت داخلی استفاده می‌کند و در عین حال روابط با غرب را برای حفظ قدرت اقتصادی و نظامی حفظ می‌کند. تحلیلگران در همه طیف‌ها اتفاق نظر دارند: اردوغان با هر دو طرف بازی می‌کند و این بازی را به خوبی انجام می‌دهد.
انتهای پیام/