کتابخانه از پیتزافروشی هم دورتر است!

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، «هرجا مدرسه‌ای ساخته می‌شود، زندانی بسته می‌شود»؛ این گفته ویکتور هوگو نویسنده فرانسوی است و تحلیلگران فرهنگی امروز با الهام از او می‌گویند «اگر کتابخانه نسازیم، ناچاریم زندان بسازیم.» با این حال، آزاده نظربلند، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، در گفت‌وگو با فارس گفته تهران با وجود جایگاهِ پایتخت، در حوزه کتابخانه‌های عمومی «فقیر» است؛ هم از نظر سرانه فضا و هم منابع و امکانات.
طبق آمار نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، در ایران حدود ۳۸۰۰ کتابخانه فعال است و از این میان، کل استان تهران تنها ۳۳۶ کتابخانه (۱۷۹ نهادی و ۱۵۷ مشارکتی) دارد؛ همچنین گزارش‌های غیررسمی می‌گویند برخی مناطق پایتخت حتی یک کتابخانه عمومی هم ندارند.

با این حال، در همین شهری که کتابخانه کمیاب است، بیش از ۶۵۰۰ کافه فعال وجود دارد و در کل ایران بیش از ۲۰ هزار کافه دارد.

در حال حاضر استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان بیشترین تعداد کتابخانه‌های عمومی را در ایران دارند. اما بااین‌حال، به‌طور میانگین برای هر ۱۰۰ هزار نفر در ایران تنها ۱.۲ کتابخانه عمومی وجود دارد، درحالی‌که استاندارد جهانی برای هر ۱۰۰ هزار نفر، ۳ کتابخانه است.

طبق آمار دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های کشور، در پایان خرداد ۱۴۰۳ زیربنای کتابخانه‌های عمومی تحت پوشش نهاد، ۱ میلیون ۴۰۷ هزار و ۷۵۲ مترمربع بوده است. یعنی با احتساب جمعیت حدود ۸۶ میلیون نفر در کشور، مساحت کتابخانه به‌ازای هر ایرانی تقریباً ۰٫۰۱۶ مترمربع (حدود ۱۶ سانتیمتر مربع) است. یعنی چیزی به‌اندازه یک کاغذ یادداشت. همچنین بسیاری از کتابخانه‌های موجود در ایران به‌دلیل کمبود منابع مالی، نمی‌توانند کتاب‌های جدید و متنوعی تهیه کنند.
در همین راستا، سرانه مطالعه غیردرسی در کشور روزانه بین ۲ تا ۱۲ دقیقه است؛ یعنی کم‌تر از زمانی که صرف اسکرول یک پست اینستاگرامی می‌شود. برخی آمار نیز خبر می‌دهد که حدود ۶۰٪ ایرانیان در سال گذشته حتی یک کتاب نخوانده‌اند.

یوسف خجیر، استاد دانشگاه سوره، معتقد است مردم ایران کمتر کتاب می‌خوانند، چون مطالعه در جامعه ما ارزش فرهنگی محسوب نمی‌شود و «احساس نیاز به مطالعه وجود ندارد، کتاب گران است و بسیاری ترجیح می‌دهند وقتشان را صرف کارهای دیگر کنند». این مسئله بیشتر به عادت و تنبلی فرهنگی در مطالعه برمی‌گردد تا نبود امکانات. اما سیامک محبوب، سرپرست معاونت توسعه کتابخانه‌ها، می‌گوید که «۸۰ درصد ایرانی‌ها اصلاً به کتابخانه عمومی دسترسی ندارند».

وقتی کتابخانه‌ای در دسترس نباشد، حتی اگر انگیزه هم باشد، استفاده ممکن نیست. «حتی اگر فرض را بر تنبلی بگذاریم، کتابخانه‌ای که در شعاع یک تا دو کیلومتری باشد، همین آدم‌های به‌اصطلاح تنبل را هم به مطالعه می‌کشاند. پس مسئله تنبلی نیست، زیرساخت است.»
امین متولیان، کارشناس فرهنگی، راه‌حل را در افزایش دسترسی و جذابیت کتابخانه‌ها می‌داند و می‌گوید که «کتابخانه یک خدمت اجتماعی است؛ مثل هر کالای دیگر، اگر دور از دسترس باشد، مردم سراغش نمی‌روند.» مسئله اصلی نه تنبلی است و نه بی‌علاقگی، بلکه نبود دسترسی مؤثر به کتابخانه‌هاست. اگر این مشکل حل شود، بسیاری از معادلات مطالعه تغییر می‌کند. کتابخانه باید مثل مغازه یا بانک، «عضو و مراجعه‌کننده فعال» داشته باشد؛ یعنی مردم احساس کنند سر زدن به کتابخانه، بخشی از زندگی روزمره‌شان است.