سواد خانواده | با فریاد و سرزنش نمی‌توان بچه تربیت کرد

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلیرضا تراشیون، کارشناس و مشاوره خانواده به پرسش و پاسخی در موضوع «ایرادگیری و سرزنش فرزند» پرداخت که تقدیم شما فرهیختگان می شود.

* شوهرم مدام به پسر هشت‌ساله‌مان تذکر می‌دهد و از او ایراد می‌گیرد. هرچقدر هم به ایشان می‌گویم این روش اشتباه است، گوش نمی‌دهد و کار خودش را می‌کند. همسرم عصبی، ایرادگیر و درون‌گراست. چه راهکاری برای مدیریت این وضعیت وجود دارد؟

معمولاً در مباحث تربیتی، بسیاری از والدین به‌جای استفاده از روش‌های درست، به همین اتفاق در مورد تذکرهای مداوم نیز رخ می‌دهد. چرا ما گاهی بدون توقف به فرزندان خود تذکر می‌دهیم؟ چون راه‌های جایگزین را نمی‌دانیم. چرا دائماً امر و نهی می‌کنیم؟ زیرا با راهکارهای صحیح تربیت و شیوه‌های درست برخورد با رفتارهای کودکان آشنا نیستیم.

در واقع، اگر بخواهم در یک جمله خلاصه کنم، آنچه در این خانواده در حال وقوع است، نشانه‌ی نوعی نابلدی تربیتی است.

چون والدین، به‌ویژه پدر، تنها ابزاری که بلد است، تذکر، امر و نهی و گاهی حتی تنبیه است. در حالی‌که این ابزارها، همان‌طور که گفته‌ام، «آنتی‌تربیت» هستند؛ یعنی به جای آن‌که موجب تربیت شوند، نتیجه‌ی معکوس دارند و اثرات مخرب بر روحیه‌ی کودک می‌گذارند.

بنابراین نخستین کاری که باید انجام شود، افزایش سطح دانش و مهارت‌های تربیتی والدین است. اجازه دهید توضیح دهم:

وقتی کودکی خطا می‌کند، معمولاً دو علت اصلی دارد. نخست آن‌که ممکن است خطا در اختیار او نباشد و از روی ناتوانی یا شرایط محیطی رخ دهد.

برای مثال، کودکی هنگام بازی، پایش به سینی چای می‌خورد و چای می‌ریزد. در چنین حالتی، نیازی به سرزنش یا آموزش ندارد، بلکه باید محیط را ایمن‌تر کنیم؛ مثلاً دیگر سینی چای را در مسیر رفت‌وآمد قرار ندهیم.

اما علت دوم خطاها این است که کودک هنوز مهارت لازم را نیاموخته است.

برای نمونه، وقتی والدین مدام می‌گویند: «بنشین مشقت را بنویس»، یا «چرا همیشه کارهایت را به آخر شب موکول می‌کنی؟»، در واقع به جای آموزش، فقط تذکر می‌دهند.

شاید کودک هنوز مهارت برنامه‌ریزی را یاد نگرفته است. در این‌جا، وظیفه‌ی والدین آموزش آن مهارت است، نه سرزنش.

می‌توان با کودک با همدلی و همراهی رفتار کرد. مثلاً مادر می‌تواند بگوید: «عزیزم، نمی‌گویم تلویزیون نبین، می‌توانی تماشا کنی. نمی‌گویم بازی نکن، بازی هم حق توست. اما باید مشقت را هم بنویسی. بیا با هم برنامه‌ریزی کنیم. بگو ببینم، کدام کارتون را بیشتر دوست داری؟ چه ساعتی پخش می‌شود؟ ساعت شش؟ خیلی خوب، ساعت شش تلویزیون را روشن کن و بعد از تمام شدن برنامه، خاموشش کن. حالا برای بازی هم وقت بگذاریم. بیا با هم بازی فکری کنیم، مثلاً اتل‌متل یا نگار بازی. بعد از بازی هم با خیال راحت مشقت را بنویس.»

در چنین فضایی، خانه آرام می‌شود و تنش جای خود را به همکاری و مشارکت می‌دهد. در واقع، به جای تذکر مداوم، باید برنامه‌ریزی و آموزش مهارت‌ها را جایگزین کرد.

اما در پاسخ به این مادر گرامی که از رفتار همسرشان گلایه‌مند هستند، باید عرض کنم: اگر امکان دارد، به جای تذکر مستقیم و بحث در خانه، زمان‌هایی را برای مطالعه‌ی مشترک کتاب‌های تربیتی در نظر بگیرید. این کار را می‌توان در فضایی صمیمی و آرام انجام داد تا حالت تقابل نداشته باشد.

من معمولاً به خانم‌ها توصیه می‌کنم که از قدرت کلام خود به‌درستی بهره بگیرند. اگر زن بتواند با کلامی لطیف و مؤثر با همسرش ارتباط برقرار کند، می‌تواند تأثیر عمیقی بر رفتار و نگرش او بگذارد.

گاهی برخی از خانم‌ها ناخواسته با لحن تند، تحکم‌آمیز یا انتقادی صحبت می‌کنند و همین امر باعث می‌شود همسرشان مقاومت و لجبازی پنهان نشان دهد.

در یکی از مراجعات، خانمی به من گفت: «چندی پیش متوجه شدم شوهرم با خانمی ارتباط دارد. او را پیدا کردم و با او درگیر شدم و در نهایت شوهرم را از خانه بیرون کردم.»

وقتی از او پرسیدم چرا چنین اتفاقی افتاده، گفت: «عجیب است، آن خانم سیزده چهارده سال از شوهرم بزرگ‌تر بود، زیبایی خاصی هم نداشت و حتی از نظر مالی در سطح پایین‌تری بود. من نمی‌دانم شوهرم چرا به او علاقه‌مند شده بود.»

لبخندی زدم و گفتم: «شاید پاسخ را خودتان می‌دانید.» و واقعاً هم همین‌طور بود. آن خانم به او گفت: «حاج‌آقا، آن زن فقط یک ویژگی داشت؛ زبان نرم و شیرینی داشت. با حرف‌هایش دل مرد را به دست آورده بود.»

این ماجرا درس بزرگی دارد. گاهی خانمی با وجود همه‌ی توانایی‌ها و ویژگی‌های مثبت، چون لحن گفتارش تند یا گزنده است، نمی‌تواند تأثیر مطلوبی بر همسر خود بگذارد. در حالی‌که خانمی دیگر، با زبانی آرام و مؤثر، دل همسرش را نرم می‌کند.

امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرموده‌اند: «قدرت کلام از شمشیر نیرومندتر است.» بنابراین، اگر زنی بتواند بر قدرت کلام و شیوه‌ی بیان خود کار کند، می‌تواند همسرش را در مسیر تربیت فرزند به یک بازوی مؤثر و همراه تبدیل کند.

منبع: حوزه