دلایل اصلی معلولیت‌ها در ایران/ وجود تنها یک بیمارستان تخصصی توانبخشی 80 تخته برای کل کشور!

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، سالانه بر اثر حوادث مختلف، از جمله سوانح طبیعی، حوادث شغلی و دیگر عوامل غیرمترقبه، تعدادی از افراد در ایران دچار معلولیت می‌شوند؛ قشری که بخش قابل توجهی از آن را جوانان تشکیل می‌دهند. این اتفاق نه تنها زندگی فردی و خانوادگی این افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه جامعه را نیز با چالش‌های اجتماعی و اقتصادی روبه‌رو می‌کند. با وجود توانمندی‌ها و پتانسیل‌های بالای این گروه، دستیابی به فرصت‌های برابر در زمینه‌های آموزش، اشتغال، توانبخشی و حضور فعال اجتماعی همچنان نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، حمایت‌های قانونی و تغییر نگرش عمومی است. فراهم کردن شرایطی که افراد دارای معلولیت بتوانند از حقوق و امکانات خود به‌طور کامل بهره‌مند شوند، باعث ارتقای کیفیت زندگی و مشارکت فعال جوانان در جامعه می‌شود.

در حوزه سلامت، چالش‌هایی مانند هزینه‌های بالای درمان و توانبخشی، عدم دسترسی کافی به وسایل توانبخشی و کمبود تخت‌های توانبخشی در کشور، از جمله مسائلی است که زندگی روزمره معلولان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. 

سوم ماه دسامبر، مصادف با 12 آذرماه هرسال به عنوان روز جهانی نامگذاری شده است تا اذهان عمومی درباره مسائل مربوط به معلولیت‌های مختلف آگاه و توجه کشورها به رفع مشکلات این قشر بیشتر شود.

در همین راستا با  دکتر سید علی حسینی، دکترای تخصصی کاردرمانی و   رئیس دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی به مناسبت روز جهانی معلولین گفت‌وگو کردیم. 

چالش پراکندگی خدمات در حوزه توانبخشی کشور

حسینی در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم با اشاره به چالش‌هایی توانبخشی معلولان اظهار کرد: در مورد چالش‌هایی که در حوزه توانبخشی داریم، مهم‌ترین مسئله این است که واقعاً خدمات توانبخشی سازمان‌یافته در کشور وجود ندارد. متولی توانبخشی در کشور بر اساس قوانین موجود پراکنده است؛ از یک طرف، وزارت بهداشت به عنوان مسئول نظام سلامت، بخشی از تعهدات را بر عهده دارد. هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، در قانون مربوط به خودش، خدمات توانبخشی ارائه می‌دهد. بنیاد جانبازان و ایثارگران بخشی از خدمات توانبخشی را در ساختار خودش تعریف کرده است. سازمان بهزیستی کشور متولی بخشی از ارائه خدمات توانبخشی به معلولین است و سازمان آموزش و پرورش استثنایی نیز برای کودکان تحت پوشش خود، ساختاری برای حوزه توانبخشی طراحی کرده است. همه اینها باعث شده که تولیت توانبخشی در کشور پراکندگی جدی داشته باشد و ساختار مدیریت متمرکز و یکپارچه برای ارائه خدمات منسجم به معلولین شکل نگرفته باشد. این بزرگترین دغدغه ما در حوزه توانبخشی است.

وی افزود: در حال حاضر تنها بیمارستان دولتی که به طور تخصصی در حوزه توانبخشی فعالیت می‌کند بیمارستان رفیده است. این بیمارستان دارای 80 تخت است، در حالی که جمعیت کشور نزدیک به 90 میلیون نفر است. یعنی تنها 80 تخت دولتی توانبخشی در یک بیمارستان توانبخشی داریم، در حالی که ده‌ها هزار نفر از افراد دچار معلولیت نیازمند خدمات توانبخشی هستند اما اطلاعات کافی ندارند و اگر هم به این بیمارستان مراجعه کنند ما با 80 تخت توان پاسخگویی به نیاز آنها را نخواهیم داشت. 

لزوم اختصاص 5 درصد تخت‌های بیمارستانی کشور به توانبخشی

وی با بیان اینکه تخت‌های بیمارستانی در کشور برای توانبخشی بسیار محدود است، گفت: در حال حاضر، بیمارستان رفیده به عنوان تنها بیمارستان تخصصی دولتی توانبخشی در کشور 80 تخت توانبخشی دارد. پیشنهاد ما این است که مراکز درمانی حداقل 5 درصد از تخت‌های بیمارستانی خود را به ارائه خدمات توانبخشی و مراقبت از معلولین اختصاص دهند. اعتقاد ما این است که با ایجاد این تغییر می‌توان دسترسی افراد نیازمند به خدمات توانبخشی را بیش از پیش فراهم کرد.

حسینی توضیح داد: اگر حداقل 5 درصد از تخت‌های بیمارستانی کل کشور را به معلولین اختصاص دهیم، در صورتی که تعداد کل تخت‌های بیمارستانی کشور را 150 هزار تخت در نظر بگیریم نیاز به 7500 تخت توانبخشی داریم و بنابراین، وضعیت فعلی (80 تخت) با استانداردهای حداقلی نیز فاصله زیادی دارد. اگر بتوانیم تعداد تخت‌های توانبخشی را حتی به 3 تا 4 هزار مورد نیز برسانیم، می‌توانیم حداقل نیازهای جامعه معلولین را پوشش دهیم و بسیاری از افراد و خانواده‌هایی که با مشکلات ناشی از معلولیت مواجه‌اند، از خدمات مناسب بهره‌مند شوند.

در تصادفات حدود 4 هزار نفر دچار معلولیت دائمی می‌شوند

وی درباره اهمیت افزایش تعداد تخت‌های توانبخشی در کشور نیز بیان کرد: کشور ما با حوادث طبیعی، غیرطبیعی و حوادث جاده‌ای مواجه است. در حال حاضر طبق آمارها سالانه حدود 20 هزار مورد مرگ و میر در تصادفات جاده‌ای داریم و 400 هزار نفر نیز دچار صدمه ناشی از حوادث ترافیکی می‌شوند که از این میان 3 تا 4 هزار نفر دچار معلولیت دائم می‌شوند. این افراد نیازمند خدمات توانبخشی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و طولانی‌مدت هستند. 

او با ارائه مثالی ادامه داد: برای مثال، یک جوان که دچار ضایعه نخاعی شده، باید در دو تا سه ماه اول پس از حادثه تحت درمان توانبخشی قرار بگیرد تا بتواند حداکثر استقلال جسمی، اقتصادی و اجتماعی خود را بازیابد و دوباره به جامعه بازگردد.

پوشش 60 بسته خدمتی توانبخشی توسط بیمه 

رئیس دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی درباره میزان پوشش بیمه‌ای خدمات توانبخشی نیز تصریح کرد: اکنون بیش از 60 خدمت توانبخشی توسط بیمه سلامت پوشش داده می‌شود که این خدمات توانبخشی شامل بخشی از خدماتی مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، شنوایی‌شناسی، اپتومتری و ارتز پروتز است. این اقدام‌ها، که در سال‌های اخیر با اطلاع‌رسانی در محافل مختلف و تلاش متخصصین و مردم مورد توجه قرار گرفته‌اند، بسیار ارزشمند هستند و هم‌اکنون بیش از 60 خدمت توانبخشی دارای کد خدمتی شده‌اند و مردم در بیمارستان‌ها، مراکز خصوصی و خیریه‌ها از آن‌ها بهره می‌برند. با این حال، معتقدیم که خدمات توانبخشی باید گسترده‌تر باشد، زیرا برخی از خدمات تخصصی هزینه‌بر هستند و نیازمند حمایت بیشتر بیمه‌ها هستند. ما امیدواریم شورای عالی بیمه با همکاری همه بیمه‌های پایه، امکان ارائه خدمات مفیدتر و اجرایی‌تر به جامعه معلولین را فراهم کند.

علل معلولیت‌ها در کشور چیست؟

وی در خصوص علل معلولیت‌ها در کشور نیز بیان کرد: به طور کلی در دنیا و ایران برخی از معلولیت‌ها از بدو تولد به دلیل اختلالات ژنتیکی شکل می‌گیرند. همچنین برخی حوادث دوران نوزادی و بیماری‌ها باعث ایجاد معلولیت می‌شوند. برخی حوادث از زمان تولد یا در دوران نوزادی رخ می‌دهد، مانند تب و تشنج شدید که می‌تواند به آسیب مغزی و اختلالات رشدی، شناختی، حرکتی و… منجر شود. حوادث طبیعی و غیرقابل کنترل نیز از جمله زلزله، سیل و دیگر بلایای طبیعی می‌توانند آسیب‌های جسمی و معلولیت ایجاد کنند. حوادث ترافیکی نیز بخشی از حوادث را تشکیل می‌دهند که رو به فزونی است و بخش عمده‌ای از معلولیت‌ها در کشور ما ناشی از حوادث رانندگی و عدم رعایت اصول ایمنی است. همچنین، بیماری‌های مختلف می‌توانند باعث ناتوانی شوند از جمله نارسایی‌های قلبی، ام‌اس، سکته مغزی که منجر به فلج یک طرف بدن یا اندام‌ها و یا اختلال گفتاری می‌شود و بیماری‌های متابولیک مانند دیابت که عوارض جسمی طولانی‌مدت ایجاد می‌کند یا ممکن است باعث قطع پای دیابتی شود می‌توانند باعث ایجاد معلولیت شوند. بنابراین، از لحظه شکل‌گیری جنین تا دوران بزرگسالی، ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی، حوادث و بیماری‌ها می‌تواند موجب معلولیت شود.

وی ادامه داد: خدمات توانبخشی به موقع می‌تواند تا حد زیادی استقلال جسمی، اجتماعی و اقتصادی افراد را حفظ کند و از زمین‌گیر شدن آن‌ها جلوگیری کند.

عدم تمایل چندان بخش خصوصی به ارائه خدمات توانبخشی به علت معضل تعرفه‌ها

وی در مورد ظرفیت بخش خصوصی برای ارائه خدمات توانبخشی هم گفت: باید گفت در حوزه تخصصی توانبخشی، بخش خصوصی تمایل چندانی به ارائه خدمات گسترده به معلولین ندارد. دلیل آن تعرفه‌ها و صرفه اقتصادی محدود این خدمات است؛ زیرا توانبخشی نیازمند ارائه خدمات فشرده و مستمر است و صرفه مناسبی برای مراکز خصوصی ندارد.‌ با توجه به تعداد جلسات و حجم کار، تعرفه‌های فعلی متناسب با هزینه‌ها نیست و همین باعث محدودیت ارائه خدمات در بخش خصوصی می‌شود.

دستاوردهای ایران در حوزه توانبخشی 

حسینی همچنین به دستاوردهای حوزه توانبخشی کشور اشاره و تشریح کرد: در طول دو تا سه دهه اخیر، به ویژه در یک دهه گذشته، رشته‌های توانبخشی در کشور توسعه چشمگیری داشته‌اند. در گذشته برخی رشته‌ها تنها در مقطع کارشناسی ارائه می‌شدند، اما اکنون بسیاری از رشته‌های توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، ارتز پروتز و ارتوپدی فنی، شنوایی‌شناسی، بینایی‌سنجی، پرستاری، روانشناسی، مددکاری اجتماعی، روانشناسی کودک و روانشناسی سلامت تا مقاطع تحصیلات تکمیلی، کارشناسی ارشد، دکتری تخصصی و حتی دوره‌های پسا دکترا (Post Doctoral) در دانشگاه‌ها تدریس می‌شوند. این توسعه در تربیت نیروی انسانی متخصص نقش بسیار مهمی داشته است و باعث شده که کشور ما نسبت به دیگر کشورهای منطقه، بیشترین تعداد نیروی متخصص در رشته‌های توانبخشی را داشته باشد، که یک دستاورد بزرگ محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: در حوزه پیشگیری از معلولیت‌ها، مراکز تحقیقاتی مانند دانشگاه علوم توانبخشی سلامت اجتماعی، مرکز تحقیقات ژنتیک و مرکز ژنوم ایران، همراه با بسیاری از دانشگاه‌های علوم پزشکی و مرکز تحقیقات ژنتیک جهاد دانشگاهی، نقش مهمی در شناسایی اختلالات ژنتیکی و مداخلات اولیه دارند. این اقدامات در پیشگیری از معلولیت‌های مادرزادی و قبل از تولد بسیار مؤثر بوده‌اند.

حسینی خاطرنشان کرد: غربالگری‌هایی که وزارت بهداشت، سازمان بهزیستی و سازمان آموزش و پرورش کودکان استثنایی انجام می‌دهند، شامل ارزیابی بینایی، شنوایی و اختلالات دیگر نیز به شناسایی زودهنگام مشکلات کمک می‌کند. این اقدامات باعث می‌شود که مداخلات به هنگام و پیشگیرانه انجام شود و از بروز بسیاری از مشکلات در آینده جلوگیری شود.

وی به بیان بخش دیگری از دستاوردهای کشور در حوزه توانبخشی اشاره و تصریح کرد: در حوزه ارائه خدمات توانبخشی، وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی در سال‌های اخیر اقدام به توسعه مراکز توانبخشی، دفاتر کار و موسسات خصوصی کرده‌اند. این شامل مطب‌ها و مراکز تخصصی فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و بینایی‌سنجی و شنوایی شناسی است. هرچند این مراکز بیشتر در بخش خصوصی قرار دارند، اما دسترسی مردم به خدمات توانبخشی در این یک دهه به طور قابل توجهی افزایش یافته است.

وی افزود: با این حال، تراکم ارائه خدمات در شهرهای بزرگ و مراکز استان‌ها بیشتر از شهرهای کوچک است. حتی در شهرهای کوچک با جمعیت تا 50 هزار نفر، اکنون خدمات گفتاردرمانی، کاردرمانی، پروتز و بینایی‌سنجی عمدتا در دسترس است، اما دسترسی و تراکم خدمات در شهرهای بزرگ بسیار بالاتر است. این توسعه و توجه به رشته‌های توانبخشی و مراکز بیمارستانی، باعث شده که مردم کشور ما بتوانند به شکل‌های مختلف به خدمات توانبخشی دسترسی داشته باشند و این یک دستاورد بزرگ و ارزشمند برای نظام سلامت کشور است. با گسترش برنامه‌های توانبخشی، حمایت‌های قانونی و ساختاری که وزارت بهداشت، سازمان‌های آموزش و پرورش استثنایی، بهزیستی، هلال احمر و بنیاد امور ایثارگران ایجاد کرده‌اند، دسترسی به خدمات توانبخشی نسبت به گذشته بسیار بهبود یافته است، اگرچه هنوز پراکندگی وجود دارد.

وی تاکید کرد: نکته مهم دیگر این است که برای ارتقای سطح توانبخشی، لازم است بودجه و منابع مالی این حوزه افزایش یابد و توسعه تخت‌های توانبخشی در دستور کار در سطح کلان قرار گیرد. دریافت نظرات تخصصی از دانشگاه‌ها به ویژه دانشگاه تخصصی توانبخشی، در سیاست‌گذاری و ارائه خدمات به جامعه معلولین حیاتی و مشارکت تمامی دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، وزارتخانه‌ها، شهرداری‌ها و سایر نهادهای مرتبط در حوزه بهبود شرایط برای معلولین ضروری است تا محیط‌های شهری و روستایی به گونه‌ای طراحی شوند که معلولین بتوانند به راحتی به امکانات عمومی و درمانی دسترسی داشته باشند.

وی متذکر شد: هدف این است که افراد دارای معلولیت، محدود و محروم نشوند و بتوانند همانند سایر شهروندان از مشارکت اجتماعی، تعاملات مناسب و دسترسی عادلانه به خدمات بهره‌مند شوند. این امر نیازمند پذیرش مسئولیت اجتماعی گسترده از سوی همه نهادهای مسئول است.

او ادامه داد: مسئولیت رسیدگی به معلولین کشور، تکلیف همه دستگاه‌ها و نهادهای مسئول است. هیچ یک از بخش‌ها یا سازمان‌ها به تنهایی قادر به حل تمامی مشکلات نیستند. وزارت بهداشت به تنهایی نمی‌تواند تمام مسائل مربوط به معلولین را در کشور حل کند، زیرا این مشکلات گسترده و پیچیده و مربوط به وظایف سایر دستگاه‌ها نیز هستند.

انتهای پیام/