کیمیاگری جان / نظری بر آیین شاگردپروری در اندیشۀ بدرالدّین جماعه و شهید ثانی

 به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل سرویس اندیشه ایبنا، کتاب «کیمیاگری جان؛ نظری بر آیین شاگردپروری در اندیشۀ بدرالدّین جماعه و شهید ثانی» به قلم فرزین حبیب زاده و معصومه سعیدی در ۸۸ صفحه به همت انتشارات سبحان در تهران به چاپ رسید.

در آیین اسلام، دانش‌اندوزی جایگاهی بس والا و ارزشمند دارد و خداوند در قرآن کریم، ارج و عظمت دانش و دانشیان را در آیات بی شماری بیان فرموده است. اصل تعلیم و تعلّم از اصول و مبانی اولیه دین مبین اسلام است و رسالت تعلیم و تربیت اسلامی در رشد همه‌جانبۀ انسان و شکوفایی ابعاد وجودی او در جهت رسیدن به قرب و رضوان الهی است. اندیشمندان مسلمان با اهتمام فراوان به این اصل به تألیف نگاشته‌هایی در این زمینه دست زده‌اند که در طول سالیان، چراغ راه معلّمان و متعلّمان در مسیر فرادهی و فراگیری دانش بوده است. بدرالدین ابن‌جماعه (م ۷۳۳ ق) عالم و فقیه برجسته سدۀ هفتم و هشتم هجری در کتاب ارزندۀ تذکرۀ‌السامع و المتکلّم فی ادب العالم و المتعلّم و دانشمندِ فقیهِ قرن دهم، شهید ثانی (م ۹۶۵ ق) در اثر فاخر منیۀ المُرید فی ادب المفید و المستفید، به تفصیل از آداب تعلیم و تربیت در اسلام و تعامل استاد و شاگرد سخن گفته‌اند.

کتاب کیمیاگریِ جان با رویکرد تحلیلی و توصیفی و نیز مقایسه‌ای، تلاشی است برای فهم و بازخوانی آراء و اندیشه‌های تربیتی این دو اندیشمند مسلمان در حوزۀ آداب تعلیم و تعلّم و می‌کوشد مؤلفه‌های شاگردپروری را در نگاشته‌های ایشان بکاود. نویسندگان در این کتاب تأکید دارند: «تأمل در اندیشه‌های تربیتی و اخلاقی اندیشمندان مسلمان از آن سنخ مطالعات علمی در دورۀ معاصر است که بررسی و بازخوانی این اندیشه‌ها ضمن اینکه فواید علمی و دینی فراوانی دربردارد و نگاه عمیق و دقیق این دانشمندان را در حوزۀ اخلاق و تربیت اسلامی نشان می‌دهد، ما را در شیوۀ تربیت صحیح و سودمند یاری می‌رساند. با توجه به دو اثر پرمایۀ منیۀ‌المرید شهید ثانی و تذکره‌السامع ابن‌جماعه در باب تعلیم و تربیت، این دو اندیشمند به اهمیت و نقش معلم در تعلیم و تربیت دانشجو واقف بوده و در آثار خود ضمن سخن از آداب متقابل استاد و دانشجو، به مؤلفه‌های معلم شاگردپرور پرداخته‌اند که در عصر حاضر می‌تواند ما را در تربیت معلمان و استادان شاگردپرور یاری رساند.»

با مطالعۀ این دو کتاب روشن می‌شود که شهید ثانی در تألیف اثر خود متأثر از دیدگاه‌ها و اندیشه‌های آموزشی ابن‌جماعه بوده این تأثیر در جای جای کتابش، به ویژه در بخش آداب استادی و شاگردپروری، در ساختار و محتوا به چشم می‌خورد. شهید ثانی گاه بدون آنکه از ابن‌جماعه نام ببرد، عین عبارات وی را با عنوان «قیل» یا «بعض العلماء» نقل می‌کند. دانشمند پژوهشگرِ شیعی، تلاش نموده با ابتکاری شایسته و قالبی آراسته، با حذف نام راویان اهل‌سنّت و روایات ایشان و آراستن کتاب به احادیث و سخنان گهربار امامان معصوم (ع) و همچنین افزودن فصل‌هایی با عنوان «آداب فتوی و مفتی و مستفتی» و «آداب و شرایط بحث و مناظره و آفات و نتایج آن»، اثری فاخر به گنجینۀ آثار شیعی بیفزاید و فایدۀ دوچندان از کتاب را برای جامعۀ علمی شیعه به ارمغان آورد. همچنین منیه‌المرید از همان اوان تألیف، منبع بسیاری از آثار پس از خود از جمله کتاب «المُعید فی أدب المفید و المستفید» اثر عَلمَوی (م ۹۸۰ ق) در این موضوع بوده است.

کتاب کیمیاگری جان شامل هشت بخش کلی است: مختصری از اهمیت دانش و دانشیان در اسلام، تعریفی کوتاه از «اخلاق، آداب، تربیت و مقولۀ شاگردپروری» و نیز مختصری از آداب تعلیم و تربیت و آیین شاگردپروری. دو بخش اساسی کتاب عبارت است از:

الف) بدرالدین ابن جماعه و تَذکرۀُ السامِع و المُتکلّم:۱. مروری کوتاه بر زندگی ابن جماعه ۲. تألیفات و آثار ابن جماعه ۳ . معرفی کتاب تذکرۀ السامع و المتکلم و مباحث مرتبط با آن ۴. مضامین و آداب شاگردپروری در اندیشۀ بدرالدین جماعه.

ب) شهید ثانی و مُنیۀ‌المُرید: ۱. مروری کوتاه بر زندگی شهید ثانی ۲. تألیفات و آثار شهید ۳. معرفی کتاب منیۀ‌المرید و مباحث مرتبط با آن ۴. مضامین و آداب شاگردپروری در اندیشۀ شهید ثانی. بخش پایانی با عنوان: تذکرۀ السامع و منیۀ‌المرید؛ تأثیرپذیری شهید ثانی از بدرالدین جماعه.

۲۱۶۲۱۶